Центральноазиатский журнал образования и инноваций

Искусственный интеллект (ИИ) и машинный перевод на основе ИИ создают возможности и проблемы для преподавателей и студентов L2. Совсем недавно появление чат-ботов на основе ИИ, таких как ChatGPT, привело к призывам к пересмотру традиционных методов обучения, чтобы отдать приоритет рефлексивному мышлению и критическому мышлению. В этой статье изучаются возможности прикладного перевода (ПП) для развития основных навыков критического мышления, необходимых для эффективного взаимодействия с инструментами на основе ИИ в классе L2. Мы представляем структуру IMI+ (интеграция, мультимодальность и взаимодействие) для интеграции ПП в языковое образование, которая помогает поддерживать развитие цифровой грамотности и критического мышления в классах L2. Кроме того, учитывая проблемы, связанные с конфиденциальностью и этикой, присущие этим новым технологиям, мы предлагаем применять критический экологический подход (КЭП) к ПП, чтобы помочь учащимся преодолевать эти проблемы, выявляя дисбаланс сил и социальное неравенство. Окончательно, мы объясняем, как семь статей этого специального выпуска демонстрируют потенциальные применения AT в Обучение английскому языку.

The article provides a comprehensive examination of the concept of constitutions, tracing the historical development and origins of the earliest constitutions in the world. It highlights the evolution of constitutional frameworks over time, offering insights into their role in shaping the foundations of governance and societal organization. A significant focus of the discussion is the comparison between the original and newly adopted constitutions of the Republic of Uzbekistan. The article delves into the key differences, showcasing how the new constitution reflects the nation’s evolving priorities and aspirations.

In this article, the speech goes on about the today problems of the masterpiece of Uzbek classical art – Bukhara Shashmakom and the ways to solve them. Educational systems are designed to work with musical notation and thereby improve the musical literacy of future musicians and singers.

Данная статья посвящена проблеме пролапса тазовых органов (ПТО) — патологическому состоянию, характеризующемуся опущением тазового дна и органов малого таза. Рассматривается терминология, связанная с различными формами генитального пролапса, такими как цистоцеле и ректоцеле. Описываются причины, влияющие на распространенность ПТО, которая колеблется от 2,9% до 53%, в зависимости от наличия бессимптомных форм. Анализируются данные исследования Womens Health Initiative Study, указывающие на высокую частоту выявления различных типов пролапса у женщин перименопаузального возраста. Особое внимание уделяется клиническому значению диагностики бессимптомных форм, которые могут достигать 50% случаев. Результаты подчеркивают важность ранней диагностики и профилактики ПТО для улучшения качества жизни женщин.

Ushbu maqolada maktab o'quvchilari uchun elektron o'quv qo'llanmalarni yaratish texnologiyalari keng tahlil qilinadi. Maqolada elektron qo'llanmalarning ta'rifi, ularni yaratish bosqichlari, afzalliklari, ta'lim jarayoniga ta'siri va ilmiy tadqiqotlar asosida ularning samaradorligi yoritiladi. Shuningdek, elektron qo'llanmalarni ishlab chiqarishda duch kelinadigan qiyinchiliklar va ularni yengib o'tish usullari ko'rib chiqiladi. Mazkur maqola o'qituvchilar va o'quvchilar uchun innovatsion ta'lim vositalarini joriy etishga qaratilgan.

Expanded clay concrete is a new construction material improved with industrial waste and chemical additives, which improves its properties through the secondary use of waste. This not only helps in waste disposal, but also improves the environmental aspects of construction.

Ushbu maqolada kichik yoshli bolalarda olamni idrok etish jarayonlarini to’g’ri tashkil etish, bu borada olib boriladigan ishlar haqida batafsil so’z boradi. Shu bilan birga kichik yoshli bolalarda olamni idrok etishda saxna asarlaridan foydalanishning qay darajada ahamiyatli ekanligi, bolalarda borliqni anglash jarayonlarida saxna asarlaring hamiyati qay darajada muhim ekanligi haqida so’z boradi.

Ушбу мақолада жамиятнинг ижтимоий ривожланишида аскиянинг ўрни, мазмуни, серзавқ, кулгили чиқишида ҳозиржавоблик, ҳаракатларидан ўринли фойдалана олиши талаби ёритилган. Аския орқали ахлоқий қадриятлар, ҳаётий сабоқлар ва ҳаётга доир билимлар ёшларга етказилади. Аския санъатининг вазифаси кулги орқали кишиларнинг кайфиятини кўтариш, уларга завқ бахшида этиш, муайян мавзу доирасида уларнинг билимларини янада кенгайтириш, ақлини, фикрини чархлаш, зийрак, ҳозиржавоб бўлишга даъват этиш, шу билан бир қаторда, турмушда учраб турувчи айрим кишилар хулқидаги камчиликлар устидан енгил кулгу уйғотиши баён этилган.

Gestational hypertension remains one of the leading causes of maternal and perinatal morbidity and mortality worldwide. This study provides a detailed analysis of the prevention strategies for perinatal complications associated with gestational hypertension. Drawing from a comprehensive review of clinical practices and patient data, it identifies the most effective interventions and their outcomes. Key findings emphasize the importance of early diagnosis, tailored treatment, and comprehensive monitoring to enhance maternal and neonatal health outcomes.

Cоgnitivе linguistics is а linguistic fiеld thаt fоcusеs оn lаnguаgе аs а gеnеrаl cоgnitivе mеchаnism, аs а cоgnitivе tооl - а systеm оf signs thаt plаy а rоlе in thе rеprеsеntаtiоn (cоding) аnd trаnsfоrmаtiоn оf infоrmаtiоn. This duаlity оf lаnguаgе distinguishеs it frоm оthеr cоgnitivе аctivitiеs, bеcаusе “in thе mеchаnisms оf lаnguаgе, nоt оnly mеntаl structurеs thеmsеlvеs аrе еssеntiаl, but аlsо thе mаtеriаl еmbоdimеnt оf thеsе structurеs in thе fоrm оf signs”. Thе fiеld оf cоgnitivе linguistics includеs thе mеntаl fоundаtiоns оf undеrstаnding аnd prоducing spееch аnd tеxt, in which linguistic knоwlеdgе pаrticipаtеs in thе prоcеssing оf infоrmаtiоn. Аs Е.S. Kubryаkоvа nоtеs, thе rеsults оf rеsеаrch in thе fiеld оf cоgnitivе linguistics prоvidе thе kеy tо rеvеаling thе mеchаnisms оf humаn cоgnitiоn in gеnеrаl, еspеciаlly thе mеchаnisms оf cаtеgоrizаtiоn аnd cоncеptuаlizаtiоn. Sincе in cоgnitivе linguistics thе phеnоmеnа оf lаnguаgе, еspеciаlly mеаning аnd rеfеrеncе, аrе viеwеd thrоugh thе prism оf humаn cоgnitiоn, thе lеxicаl structurе оf lаnguаgе is intеrprеtеd аs thе rеsult оf thе intеrаctiоn оf humаn cоgnitiоn with sеmаntic pаrаmеtеrs inhеrеnt in this lаnguаgе

Ushbu maqolada raqamli texnologiyalarning ta'lim sifatini oshirishdagi oʻrni koʻrsatib oʻtilgan.  U barcha uchun inklyuziv va teng sifatli ta'limni ta'minlashga qaratilgan.  Ushbu texnologiyalar ta'limga kuchli ta'sir ko'rsatdi. Yaqinda COVID-19 pandemiyasi raqamli texnologiyalarni qo'llashni yanada institutsionalizatsiya qildi.  Ushbu raqamli texnologiyalar butun ta'lim tizimida paradigmani o'zgartirdi.  Bu nafaqat  bilim provayderi, balki axborotning ham muallifi, maslahatchisi va baholovchisi.  Texnologik yaxshilanishlar ta'limda talabalar hayotini osonlashtirdi.  Hozirgi kunda talabalar qalam va qog'ozdan foydalanish o'rniga turli xil narsalarni ishlatishadi, taqdimotlar va loyihalarni yaratish uchun dasturiy ta'minot va vositalardan foydalanishadi. Og'ir kitobdan farqli o'laroq, elektron kitobni ishlatish va olib yurish osonroq. Ushbu maqola ta'limda raqamli texnologiyalarga bo'lgan ehtiyoj haqida qisqacha va asosiy mavzularni muhokama qiladi.

The article is devoted to the analysis of the features of the formation of library collections in the modern information society. The key factors influencing this process are considered, such as digitalization, open access to information, new document formats, changing user needs and the state of the book publishing market. The author explores the main trends in the acquisition of funds, as well as the problems and prospects for the development of library collections.

Ushbu maqolada tarix darslarini samaraliy tashkil etishda ko‘rsatmali qurol sifatida xaritalardan foydalanish tartibi, tarixiy xaritalar turlari va ularning ahamiyati haqida ma’lumotlar berilgan. Bundan tashqari, maktab ta’limida tarix darslarida o‘quvchilarini xarita bilan ishlani o‘rgatuvchi zamonaviy pedagogik metodlar va ulardan kutilgan natijalar haqida fikr yuritilgan.

This paper addresses the challenge of enhancing energy efficiency in the utilization of methane from coal mines to support the sustainable development of geotechnologies, particularly in the transition to cleaner, resource-efficient energy production. This issue is critical because the anthropogenic impact of methane emissions from coal mines on global climate change is 21 times greater than that of carbon dioxide. Coal seams rich in gas and the adjacent rocks are to be classified as technogenic coal-gas deposits, with the extracted gas viewed as an alternative energy resource. Current methods for managing coalmine methane require improvement, as the existing "mine-longwall" approach does not adequately consider the spatial and temporal specifics of the production face's advancement. This gap is particularly relevant in the context of environmentally friendly coal mining. The aim of this study is to uncover patterns that illustrate the non-linear dynamics of methane release in underground boreholes, thereby fostering the sustainable development of geotechnologies through improved quality of the extracted methane-air mixture.

Ushbu maqolada innovatsion iqtisodiyotni shakillantirishda intellektual faoliyatga berilgan imkoniyatlar, ularni qo‘llab –quvvatlash uchun qilingan islohotlar, yangiliklar  haqida so‘z borgan.

Ushbu maqola pedagogik OTM talabalarining mustaqil fikrlashini rivojlantirishda virtual muzeylarning imkoniyatlaridan foydalanishni o'rganishga bag'ishlangan. Virtual muzeylar, internet orqali oson kirish imkoniyatini taqdim etgan holda, talabalarga tarixiy, madaniy va ilmiy yodgorliklar bilan tanishish, analitik fikrlash va mustaqil o'rganish imkoniyatlarini yaratadi. Maqolada virtual muzeylarning ta'lim jarayonidagi roli, ularning pedagogik funktsiyalari, mustaqil fikrlashni rivojlantirishdagi o'rni hamda pedagogik yondashuvlar haqida so'z boradi. Virtual muzeylar orqali talabalar interaktiv o'rganish va fikr yuritish ko'nikmalarini shakllantirishi mumkin. Maqolada shuningdek, o'zbekistonlik va xalqaro tajribalardan misollar keltiriladi.

Hozirgi davrda ta’lim tizimlari global miqyosda o‘zgarishlar va yangilashlar jarayonidan o‘tmoqda.Iqtisodiyotda axborot kommunikasion texnologiyalar va tizimlar fanini o‘qitish jarayonida zamonaviy veb texnologiyalar ta’lim jarayonlarini yanada samarali va qulay tarzda tashkil etishga yordam beruvchi muhim vosita sifatida paydo bo'ldi. Iqtisodiyotda axborot kommunikasion texnologiyalar, ya'ni internet orqali ma'lumotlarni saqlash, boshqarish va ularga kirish imkoniyatini taqdim etuvchi tizimlar, ta'lim jarayonini yangilash va samaradorligini oshirishda muhim rol o'ynaydi.

Ushbu maqolada nutqiy aktlar va ularning  tilshunoslikka kirib kelishi, turlari hamda diniy qasamlarda namoyon bo`luvchi nutqiy aktlarni Qur’oni Karimdagi qasam oyatlari misolida tahlil qilingan.

Barcha o'simliklarning ichki to'qimalarida asemptomatik ravishda yashaydigan endofitik zamburug'lar biologik faol moddalarining istiqbolli manbalari sifatida qiziqish ortib bormoqda. Ushbu sharhga e'tibor qaratilgan. Endofitik zamburug'larning biologiyasi, ularning ochilishi, ajratilishi, identifikatsiyasi va xilma-xilligi va ularning atrof-muhit va qishloq xo'jaligi barqarorligidagi biologik faoliyatida. Ularni ham hisobga oladi. dorivor ilovalar ayniqsa saratonga qarshi, mikroblarga qarshi, antioksidant va ishlab chiqarishda antiviral birikmalar. Endofitik zamburug’lar ikkilamchi metabolitning eng ijodiy guruhlaridan biridir, inson hayoti uchun muhim biologik ro'l o'ynaydigan ishlab chiqaruvchilar. Ular yangi istiqbolli manbalari, farmatsevtika sanoatida, qishloq xo'jaligida va atrof-muhitda foydalanish uchun tabiiy agentlar hisoblanadi.

Mazkur maqola turli yoshdagi bolalarning barcha rivojlanish kriteriyalaridagi ko‘rsatkichlar muvofiqligini o‘rganishga bag‘ishlangan. Maqolada bolaning jismoniy, psixologik, intellektual va ijtimoiy rivojlanishining o‘zaro ta’siri va muvofiqligi tahlil qilinadi. Har bir yosh davrida bolalarning rivojlanish ko‘rsatkichlari o‘ziga xos xususiyatlarga ega bo‘lib, bu ko‘rsatkichlarning uyg‘unligi bola salomatligi, ta'limi va jamiyatdagi muvaffaqiyati uchun muhimdir.

Ushbu mаqolаdа qurilish tenderlаrining аhаmiyаti, qurilish tenderlаri jаrаyonidа yuz berаdigаn firibgаrlik holаtlаri, firibgаrlik jinoyаtining subyekti, obyekti, predmeti to‘g‘risidа, firibgаrlikni аmаlgа oshirish usullаri, firibgаrlik holаtlаrini аniqlаsh vа firibgаrlikni аniqlаsh jаrаyonini yаnаdа osonlаshtirishgа xizmаt qiluvchi tergov qilish jаrаyoni, shuningdek qurilish tenderidа firibgаrlik holаtlаrining oldini olishgа yordаm beruvchi chorа-tаdbirlаr hаqidа so‘z yuritilаdi.

Мазкур мақолада балоғат илмининг ахамияти ва унинг Қурони Каримнини тушунишдаги ўрни ҳақида сўз юритилади. Балоғат илмида ёзилган китоблар ва шу соҳада машҳур бўлган олимлар ҳақида ҳам маълумотлар бериб ўтилади.

This article discusses the economic and social impacts of applying digital technologies, as well as the challenges and risks arising in this process. Furthermore, it concludes on the future development prospects of integrating tourism and digital technologies, the implementation of innovative solutions, and their role in enhancing competitiveness in the tourism sector.

Ushbu maqolada logistikada ekologik xarajatlar muhokama qilinadi. Bugungi kunda logistik jarayonlar, ayniqsa transport va ta’minot zanjirlarida yuzaga keladigan ekologik muammolar, ko‘plab kompaniyalar uchun dolzarb masalalardan biriga aylangan. Ekologik xarajatlar, o‘zining moliyaviy, ekologik va ijtimoiy ta’siri bilan logistika sohasida yangi yondashuvlarni talab qilmoqda. Maqolada yashil logistika, karbon izlarini kamaytirish va innovatsion texnologiyalarni joriy etish orqali ekologik ta’sirni kamaytirishning muhimligi ta’kidlanadi. Shuningdek, yashil transport va raqamli innovatsiyalar yordamida samaradorlikni oshirish va ekologik barqarorlikni ta’minlash usullari ko‘rsatilgan.

ushbu maqolada maktabgacha ta’lim tizimining rivojlanishida xorijiy tajribalarning ahamiyati va ularning o‘ziga xos jihatlari tahlil qilinadi.

Maqola maktabgacha ta'limdagi boshqaruv tamoyillarining zamonaviy yondashuvlarini va ularning ta'lim sifatiga ta'sirini o‘rganadi. Tadqiqotda axborot texnologiyalari, pedagogik kadrlarni malakasini oshirish va ota-onalar bilan hamkorlikni mustahkamlash kabi usullar tahlil qilinadi. Shuningdek, boshqaruv jarayonlarini takomillashtirishda duch kelinadigan muammolar va ularni bartaraf etish uchun tavsiyalar beriladi.

Suv insoniyat uchun hayotiy ahamiyatga ega resurslardan biri bo‘lib, uning oqilona foydalanilishi iqtisodiyotning barqaror rivojlanishida muhim ahamiyat kasb etadi. O‘zbekistonda suv resurslarining cheklanganligi va qishloq xo‘jaligida ulardan intensiv foydalanilishi sababli suv tejash texnologiyalarini qo‘llash dolzarb masalalardan biridir. Ushbu maqolada suv tejash texnologiyalarining turlari, ularning afzalliklari va iqtisodiy samaradorligi yoritib beriladi.

Mazkur maqolada bo‘lajak pedagoglarning intellektual kompetentligini rivojlantirishda innovatsion texnologiyalarning ahamiyati yoritilgan. Intellektual kompetentlik tushunchasi, innovatsion yondashuvlar orqali uni rivojlantirish usullari va zamonaviy ta’lim texnologiyalarining o‘rni keng tahlil qilingan. Ushbu yondashuvlar pedagogik jarayonni takomillashtirish va samaradorligini oshirishda muhim ahamiyat kasb etadi.

Ushbu maqolada genderga asoslagan kiber ta’qibning muammolari, jumladan kiberstalking mazmuni, uning ko‘rinishlari va oqibatlari milliy va xorijiy tajriba asosida o‘rganilgan.

Studying the process of Berdak's life and work, the aspects related to the pain of the people in his poems, the idea of the perfect man classified in Berdak's poetry is also reflected in his work, the poet's drawings in his poetry, and his place in our literature.

Maqolada Buxoro viloyatining 12 tumanlari va shahrida yashovchi aholining oziq-ovqatda ishlatiladigan dorivor oʼsimliklari toʼgʼrisidagi maʼlumotlar keltirildi. Bunda asosan qishloq oqsoqollari, yoshi keksa otaxonlar, uy bekalari, choʼponlar va tabiblar bilan suhbatlar uyushtirildi. Tadqiqot natijalarni qayd etish davomida dorivor oʼsimliklar toʼgʼrisidagi ilmiy adabiyotlardan ham foydalanildi. Izlanishlar davomida Buxoro viloyatida tarqalgan dorivor oʼsimliklarning mahalliy aholi tomonidan oziq – ovqat uchun istemol qilinadigan 12 turlaridan biri Portulaca oleracea–sabzavot semizoʼti toʼgʼrisidagi maʼlumotlar yoritildi.

O'tkir pankreatitni (O’P) modellashda TNF-α, IL-6, IL-8 genlari va trombotsitlarni faollashtiruvchi omil asinar hujayralarda faollashishi va oshqozon osti bezi to'qimalarida shu genlarga mos keladigan oqsillarning miqdori bir necha soat ichida keskin oshib borishi isbotlangan. Natijada, neytrofillar postkapillyar venulalar devori orqali yallig’lanish o’chog’iga o'tadi. Bundan tashqari, oshqozon osti bezining leykotsitlar infiltratsiyasi darajasi pankreatitning yaqqol namayon bo’lishi  va og'irligi darajasi bilan bog'liqdir [3-7].

Ushbu maqolada bolalarning komil inson bo’lib shakllanishidagi psixologik-pedagogik masalalar, muloqotning muvaffaqiyatli bo'lishida kutubxonachi va shaxs sifatlarining o'rni, kutubxona-axborot muassasalarining foydalanuvchilarni  muloqot madaniyati  usullarini o'rgatish masalalari yoritilgan.

The article calculates and justifies the annual economic efficiency of implementing the results obtained from improving the design of the supply cylinder in 1344 spinning chambers of 3 BD-448 machines.

Oʻzbekiston ta’lim tizimida Milliy oʻquv dasturining oʻzbekona, xalqaro va zamonaviy xususiyat va talablar asosida ishlab chiqilishi va ta’lim taraqqiyotining rivojlanish bosqichlarida zamonga xos tarzda takomillashtirilishi bugunning muhim vazifasidir. Xalq taʼlimi tizimidagi katta yangilanishlardan biri darsliklar va oʻquv-metodik adabiyotlarni zamon talablariga mos shaklda ishlab chiqishdir. Bu yoʻnalishda bugungacha ham oʻziga yarasha qoidalar, standartlar boʻlgan va ular oʻz vaqtida oʻzini oqlagan. Masalan, shu paytgacha umumiy oʻrta taʼlimning davlat taʼlim standartlari bu borada asosiy yoʻlkoʻrsatkich vazifasini oʻtagan. Lekin bugun ilm-fan, texnika, texnologoya shiddat bilan rivojlanayotgan bir paytda ta’lim sohasidagi har bir mutaxassis bu masalaga mas’uliyat bilan yondashishi zarur.

Maqolada umumtaʼlim maktab oʼquvchilarida vokal-xor ijrosi koʼnikmalarini oʼzbek kompozitorlarining asarlarini oʼrganish orqali shakllantirishning nazariy asoslari koʼrib chiqilgan.

Резюме Мақолада симптомли миомада иммун тизимининг баъзи параметрларининг хусусиятлари келтирилган. Тадқиқот мақсади - Симптомли бачадон миомаси иммун тизимининг баъзи параметрларининг хусусиятлари ўрганиш. Тадқиқот материаллари. Бизнинг тадқиқотда 58 нафар аёл 2 та гурухни ташкил этди: 1-чи гуруҳ- 38 нафар майда шаклли бачадон миомали аёллар ва 2-чи гуруҳ – 20 нафар катта шаклли бачадон миомали аёллар текширилди. Тадқиқот иммунологик, биокимёвий ва гормонал тадқиқотлар учун переферик қондир. Умумий клиник,инструментал,лаборатория,иммунологик ва статистик тадқиқотлар усуллари ишлатилди. Тадқиқот натижалари. Синов натижалари бўйича CD25, CD71, CD95, Лактоферрин даражасининг юқори даражада концентрацияси, айланма иммунитет комплексларининг даражалари аниқланди. Олинган маълумотлар касаллик ривожланишининг патогенетик механизмларида иммун реакциялар ва зарарли жараёнларни фаоллашувининг аҳамиятидан далолат берди.