FONEMA VA ALLOFON TUSHUNCHALARINING O‘ZBEK TILSHUNOSLIGIDAGI TALQINI

Аннотация:

Mazkur tezisda o‘zbek tilshunosligida fonema va allofon tushunchalarining shakllanishi, ularning bir-biridan farqlanish mezonlari hamda amaliy fonetikada qo‘llanish doirasi yoritiladi. Fonema ma’no farqlashga xizmat qiluvchi eng kichik birlik sifatida, allofon esa shu fonemaning ma’no farqlamaydigan talaffuz ko‘rinishi sifatida izohlanadi. O‘zbek tilida urg‘u, bo‘g‘in tarkibi, undoshlar ta’siri va nutq uslubiga ko‘ra yuzaga keladigan variantlar tizim darajasiga ko‘tarilmasligi, ya’ni fonema maqomini egallamasligi ko‘rsatib beriladi. Tadqiqotda o‘zbek fonologiyasi uchun xos bo‘lgan pozitsion va kombinator allofonlar, shuningdek, ba’zan adabiy talaffuz va sheva talaffuzi o‘rtasida uchraydigan erkin variantlarning fonologik talqini tahlil qilinadi. Natijalar o‘zbek tili orfoepik me’yorlarini aniqlashtirishda, chet elliklarga o‘zbek tilini o‘rgatishda va avtomatik nutqni qayta ishlash tizimlarida tovushlar bazasini tuzishda muhim ahamiyatga ega.