Innovative research in the modern world: theory and practice

The food products market is one of the most dynamic and socially significant sectors of the economy. Rapid changes in consumer needs, growing competition, and the impact of global supply chains require highly accurate and scientifically grounded marketing research. This article examines the methodological foundations of marketing research in the food market and proposes improved approaches based on modern tools, analytical technologies, and digital techniques. Recommendations for enhancing research quality and examples of applied methodologies are provided.

Мақола электрон судлов тизимларини жорий этиш ва рақамли адолатни ривожлантириш масалаларини таҳлил қилади, суд жараёнларининг шаффофлиги ва тезкорлигини таъминлаш, коррупцияга қарши курашиш, фуқароларнинг ҳуқуқий саводхонлигини ошириш ҳамда суд ресурсларини тежаш механизмларини кўриб чиқади. Мақолада Сингапур ва Эстония тажрибалари мисол қилиб келтирилган, шунингдек ПФ‑140 фармони асосида Ўзбекистонда рақамли судловни жорий этишнинг ҳуқуқий, техник ва модулли жиҳатлари таҳлил қилинган ва онлайн фойдаланувчи платформаларининг аҳамияти таъкидланган.

Mazkur maqolada o’rmon fondi yerlarini boshqarishda qo’llanilayotgan zamonaviy uslubiy yondoshuvlar, ularning amaliy samaradorligi hamda boshqaruv jarayoniga ta’sir ko’rsatuvchi omillar ilmiy asosda tahlil qilinadi. O’zbekistonda o’rmon fondi yerlarining geografik, tabiiy-iqlimiy va funksional jihatdan turlicha bo’lishi boshqaruv mexanizmlarini takomillashtirishni talab etadi. Shu nuqtai nazardan, maqolada monitoring tizimlarini raqamlashtirish, GIS va masofaviy zondlash texnologiyalaridan foydalanish, ekologik-iqtisodiy baholash uslublarini joriy etish, o’rmon resurslaridan barqaror foydalanish tamoyillari, shuningdek, institutsional boshqaruvning zamonaviy mexanizmlari keng yoritilgan. Tahlillar shuni ko’rsatadiki, uslubiy yondoshuvlarning yangilanishi o’rmon fondi yerlaridan foydalanish samaradorligini oshirish, degradatsiyaga uchragan hududlarni tiklash va o’rmon resurslarining uzoq muddatli barqarorligini ta’minlashda muhim ahamiyat kasb etadi. Maqola yakunida o’rmon xo’jaligi tizimida ilmiy-metodik yondoshuvlarni yanada takomillashtirish bo’yicha amaliy takliflar keltiriladi.

Mazkur maqolada O‘zbekiston Respublikasi davlat boshqaruvida siyosiy yetakchilarni baholash va ularning kasbiy kompetensiyasi samaradorligini oshirishning metodologik asoslari va konsepsiyalari haqida ma’lumot beriladi. Mazkur tatqiqot ishi siyosatshunoslik sohasi nuqtai nazaridan ilmiy asosdagi tatqiqot obyekti strukturasi va natijasi ko‘rinishida namoyon etiladi. Ushbu maqolada O‘zbekiston Respublikasi davlat boshqaruvida siyosiy yetakchilarni baholashda O‘zbekiston Respublikasi normativ huquqiy-hujjatlari hamda qonuniy asoslari bilan birga so‘nggi yillardagi progressiv dinamikasi va rivojlanish ko‘rsatkichlari hamda bu borada to‘plangan milliy tajribasi tahlil qilinadi.

Peri-implantitis is a pathological inflammatory condition that affects the soft and hard tissues surrounding dental implants, characterized by infection of the peri-implant mucosa and progressive bone loss when left untreated. This disease poses particular concern in diabetic patients, a demographic that represents a substantial proportion of individuals requiring dental implants due to tooth loss and edentulism. Diabetes mellitus—especially poorly controlled type 2 diabetes—has a well-documented negative impact on wound healing and immune function, thereby increasing susceptibility to peri-implant infections.

Og‘zaki muloqotda ishonch va malaka konstruktsiyalari ko‘pincha tilni bilishning o‘zaro bog‘liq, ammo alohida jihatlari sifatida qaraladi. Kompetentlik artikulyatsiya, lug‘at va grammatika bo‘yicha o‘lchanadigan mahorat bilan bog‘liq bo‘lsa, ishonch affektiv sohani - o‘z-o‘zini idrok etish va og‘zaki nutqda qatnashishga tayyorligini bildiradi. Ushbu maqolada aytilishicha, gender keng tarqalgan ijtimoiy tashkilotchi sifatida ikkalasining rivojlanishiga chuqur va murakkab ta’sir ko‘rsatadi va ko‘pincha ma’ruzachining haqiqiy malakasi va ularning idrok etilgan qobiliyati o‘rtasida paradoksal uzilishni keltirib chiqaradi. Ijtimoiy-lingvistik, sotsiologik va ta’lim nuqtai nazaridan kelib chiqqan holda, ushbu maqola erta bolalikdan tarbiyalangan genderga bog‘liq umidlar, kommunikativ muhitni, fikr-mulohazalarni va ichki o‘zini o‘zi baholashni qanday shakllantirganini ko‘rsatib, tabiiy ravishda o‘ziga ishongan notiq haqidagi afsonani buzadi. Uning ta’kidlashicha, erkak va ayol so‘zlovchilar o‘rtasidagi "ishonch bo‘shlig‘i" ning tez-tez kuzatilishi tug‘ma farqning aksi emas, balki turli xil kommunikativ xatti-harakatlarni mukofotlaydigan turli xil ijtimoiylashuv jarayonlarining mantiqiy natijasidir. Maqolada ushbu gender dinamikasi ikkilamchi lingvistik kodni boshqaradigan til o‘rganuvchilar uchun qanday murakkablashishini o‘rganadi. Oxir oqibat, u ta’kidlaydiki, samarali pedagogik ta’sirlar nutqning chuqur o‘rnashgan psixologik va ijtimoiy o‘lchovlarini hal qilish uchun faqat malaka oshirishdan tashqariga chiqishi kerak, bunda kompetentsiya va ishonch gender spektrida teng ravishda mos kelishi mumkin bo‘lgan muhitni yaratish kerak.

Современное развитие финансовой системы Республики Узбекистан невозможно без эффективного страхового сектора, который выполняет функции защиты имущественных интересов, перераспределения рисков, обеспечения устойчивости бизнеса и формирования долгосрочных инвестиционных ресурсов. В условиях построения «Нового Узбекистана» страховая деятельность приобретает стратегическое значение, поскольку способствует устойчивому росту экономики, снижению социальных и предпринимательских рисков и повышению доверия к финансовой инфраструктуре государства. Страховой рынок сегодня — это не просто сфера услуг, а социально-экономический институт, формирующий собственную культуру управления рисками, методы оценки угроз и механизмы финансовой защиты граждан и компаний.

Uzbekistan is one of the most ethnically diverse countries in Central Asia, thanks to its long history at the crossroads of trade routes, empires, and migrations. While ethnic Uzbeks form the majority, a rich tapestry of minorities — including Tajiks, Kazakhs, Karakalpaks, Russians, and others — make up a significant part of the social fabric. This diversity is not just demographic: it profoundly shapes local traditions, languages, cultural practices, and communal life. Understanding this mosaic is key to appreciating Uzbekistan’s heritage and contemporary identity.

Bozor munosabatlari chuqur integratsiyalashib borayotgan bugungi sharoitda sug‘urta sektori iqtisodiyotning eng muhim va barqarorlikni ta’minlovchi mexanizmlaridan biri darajasiga ko‘tarilmoqda. Sug‘urta bozorining samarali ishlashi nafaqat xo‘jalik yurituvchi subyektlar, balki butun jamiyatning iqtisodiy xavfsizligiga bevosita ta’sir ko‘rsatadi. Aynan shuning uchun sug‘urta kompaniyalarining raqobatbardoshligini oshirish va moliyaviy barqarorligini mustahkamlash bugungi kunning eng dolzarb vazifalaridan biri hisoblanadi. Raqobat muhiti kuchaygan sari kompaniyalar innovatsion xizmatlar, professional risk-menejment, raqamli texnologiyalar, mijozlar ehtiyojiga moslashtirilgan mahsulotlar orqali o‘z ustunligini belgilashga harakat qilmoqda. Aholi va biznes subyektlarining iqtisodiy faolligi oshgani, integratsiyalashgan moliya bozorining shakllanishi, iqlim o‘zgarishlari kabi global risklar sug‘urtaning rolini yanada muhimlashtirib, sektorning raqobatbardoshligini oshirishni strategik ehtiyojga aylantirdi.

With the national industry reviving and the rapid growth of motorization, the problem of air pollution has become increasingly acute. More than 30 million tons of various pollutants enter the atmosphere annually, including more than four million tons of sulfur dioxide, more than three million tons of nitrogen oxides, more than 15 million tons of carbon oxides, and almost three million tons of volatile organic compounds. Currently, approximately 70% of cities have poor air quality, with concentrations of key pollutants 3-5 times higher than regulatory limits. The most significant sources of air pollution are industrial enterprises, power plants, and transport, which release more than 60,000 toxic substances into the atmosphere, the most significant of which are sulfur and nitrogen dioxides, carbon monoxide, lead, benzopyrene, formaldehyde, and suspended solids. At the same time, air pollution remains one of the main risk factors for public health. Analysis of numerous epidemiological data from domestic and international authors highlights the significant impact of air pollutants on the health of the urban population, especially children. Exposure to air pollution leads to poor physical development in children and an increased prevalence of chronic diseases, particularly allergies, respiratory, urinary, and cardiovascular diseases, diseases of the blood and blood-forming organs, and diseases of the skin and subcutaneous tissue.

Overall, the increase in human waste leads to the following adverse effects: changes in the air quality; sharply increased pollution of open water bodies and groundwater; and severe surface contamination in populated areas. Given all this, cleaning populated areas of solid and liquid waste is a critical sanitary and hygienic task. Cleaning a populated area should be a unified system of measures covering the entire area. The processes of collecting, removing, cleaning the area, and rendering waste harmless should be mechanized to the maximum extent possible, and contact between the population and cleaning personnel and the waste should be eliminated or minimized whenever possible. Sanitary cleaning always consists of three stages: waste collection, storage, and removal to a disposal site. In our country, all this work is carried out by specialized organizations affiliated with municipal authorities (improvement trusts, housing and communal services, etc.).

This article explores how different social media platforms influence the way Speech Acts (SAs) are expressed in English and Uzbek digital communication. While cultural values shape general communication norms, platform-specific features such as brevity, multimodality, and audience structure also significantly affect the form and level of directness in online interactions. The study shows that platforms like Twitter/X tend to reinforce the direct and explicit communication style common in English-speaking contexts, whereas Telegram, widely used in Uzbekistan, produces more variable politeness patterns depending on whether interaction occurs in public channels or semi-private group chats. The findings highlight the need to consider both cultural background and platform affordances when analysing SA realization in digital discourse.

Maqola menejerlik kompetensiyasi rivojlantirishning moslashuvchan innovatsion mexanizmi.

Ushbu maqolada psixologiya fanining zamonaviy talqindagi asosiy vazifalari, uning nazariy va amaliy yo‘nalishlari, shuningdek psixologik tadqiqotlarning metodologik asoslari ilmiy manbalar asosida tahlil qilinadi. Psixologiya inson psixikasining rivojlanishi, faoliyati va mexanizmlarini o‘rganuvchi fan sifatida turli ilmiy maktablar, konsepsiyalar va ilmiy yo‘nalishlar bilan uzviy bog‘liqdir. Maqolada psixologiyaning asosiy tadqiqot vazifalari - tasvirlash, tushuntirish, prognozlash, nazorat qilish va amaliyotga tatbiq qilish kabi ilmiy yondashuvlar keng yoritiladi. Shuningdek, psixologiya fanining fundamental va amaliy tadqiqot yo‘nalishlari tizimli tasnif etiladi.

Ushbu maqolada sezgi jarayonining asosiy turlari - eksteroretseptiv, interoretseptiv va proprioretseptiv sezgilarning psixofiziologik asoslari, funksional mexanizmlari va psixologik ahamiyati yoritilgan. Mazkur sezgilarning organizmning tashqi muhitni idrok etishi, ichki fiziologik holatni nazorat qilishi hamda tana holati va harakatlarini boshqarishdagi o‘rni ilmiy manbalar asosida tahlil qilingan. Tadqiqot sezgi turlarining neyrofiziologik bazasi, kortikal qayta ishlanish jarayonlari va ular o‘rtasidagi integrativ bog‘liqlikni ko‘rsatadi.

Ushbu tezisda diqqatning fiziologik asoslari ya’ni nerf jonlarining irradiatsiyasi va daminantlik haqida va nerv sistemasida yuzaga keladigan va nerf tizimida keluvchi impulslar to'planishi, diqqatni jadalligini mustahkamlovchi nerv mexanizmni tushuntirishga imkon yaratgan holda bayon etilgan.

Ushbu maqolada diqqatning psixologik tabiati, uning tuzilishi, asosiy xususiyatlari hamda amal qilish qonuniyatlari ilmiy-nazariy nuqtai nazardan tahlil qilinadi. Diqqat jarayoni shaxsning bilish faoliyati, idrok, tafakkur va xotira kabi psixik funksiyalar samaradorligining muhim sharti sifatida izohlanadi. Tadqiqotda diqqatning ko‘rinishlari, kuchi, barqarorligi, ko‘lamining o‘zgaruvchanligi, taqsimlanishi hamda ixtiyoriylik darajalari bo‘yicha ilmiy adabiyotlar asosida batafsil sharh beriladi. Shuningdek, diqqatning nerv-fiziologik asoslari, dinamik stereotip, retikulyar formatsiya faolligi va orientir-refleks mexanizmlariga doir ilmiy yondashuvlar yoritiladi.

Ushbu tezisda sezgi jarayonining nerv-fiziologik mexonizmlari, retseptorlar faoliyati, afferent nerv impulslari shakllanishi,sezgi analizatorlari tuzilishi va ulatning miya po‘stlog‘ida yakuniy qayta ishlanishi haqida so‘z yuritiladi. Shuningdek,sezgi jarayonining fiziolagik asoslari bo‘lgan qo‘zgalish va tormozlanish,perefik va markaziy bo‘g‘inlarning o‘zaro ta’siri ilmiy asosda yoritiladi.Maqola psixologiya va fiziologiya fanlarida sezgi mexanizmlarini o‘rganayotgan talabalar uchun mo‘ljallangan.

Ushbu maqolada diqqatning o‘ziga xos jihatlari, ya’ni uning psixologik, fiziologik va funksional xususiyatlari kompleks tarzda tahlil qilinadi. Diqqatning shaxs faoliyatidagi regulyativ roli, bilish jarayonlari samaradorligini ta’minlovchi funksiyalari hamda insonning idrok, tafakkur va xotira faoliyatlari bilan o‘zaro bog‘liqligi ilmiy manbalar asosida sharhlanadi. Tadqiqotning markazida diqqatning selektivlik, boshqaruvchanlik, resurslilik, emotsional ta’sirchanlik, motivatsion bog‘liqlik va neurodinamik omillar bilan integratsiyalashgan xususiyatlari turadi.

Ushbu ishda temperamentning rivojlanish tarixi, uning qadimgi davrlardan boshlab zamonaviy psixologiyagacha bo‘lgan shakllanish jarayoni yoritilgan. Gippokrat va Galen ta’limotlaridan tortib Pavlovning fiziologik nazariyalarigacha bo‘lgan bosqichlar izohlanadi. Shuningdek, temperamentning biologik, genetik va neyropsixologik asoslari ham ko‘rib chiqilib, shaxsning tug‘ma psixik xususiyatlarini tushuntirishdagi ahamiyati tahlil qilinadi.

Ushbu ishda xotiraning rivojlanish jarayonlari, uning psixologik asoslari hamda bolalikdan boshlab o‘smirlik va katta yosh davriga qadar o‘zgarish dinamikasi yoritilgan. Xotira turlari, ularningshakllanishi, ta’lim va tarbiya jarayonida xotiraning ahamiyati,shuningdek, xotira rivojlanishiga ta’sir etuvchi omillar tahlil qilingan. Xotiraning individual xususiyatlari, genetik muhit omillarining hamda xotirani rivojlantirish usullari haqida ilmiy yondashuv asosida fikr yuritilgan.

Ushbu ishda xarakter tuzilishining psixologik asoslari, uning shakllanish jarayoni va shaxs rivojlanishidagi o‘rni yoritilgan. Shaxsning hissiy, irodaviy va axloqiy jihatlari orqali xarakterning murakkab ichki tizimi tushuntiriladi. Ishda tarbiya, muhit va hayotiy tajribaning xarakterga ta’siri ham ko‘rsatib berilgan.

Ushbu ishda inson hissiyotlarining asosiy ko‘rinishlari depressiya, stress va eforiya holatlari psixologik nuqtayi nazardan tahlil qilinadi. Depressiya chuqur qayg‘u va ruhiy tushkunlik bilan kechuvchi holat sifatida yoritiladi, stress esa organizmning tashqi bosim va muammolarga javob reaktsiyasi sifatida izohlanadi. Eforiya esa aksincha, kuchli ijobiy hayajon va quvonch holati sifatida ko‘rib chiqiladi. Mazkur annotatsiya ushbu hissiy holatlarning inson ruhiyati, kundalik hayoti va ijtimoiy xulqiga ta’sirini umumiy tarzda ochib beradi.

Ushbu maqola sezgi jarayonining nerv-fiziologik asoslarini ilmiy nuqtai nazardan o‘rganishga bag‘ishlangan bo‘lib, unda retseptorlarning tuzilishi va ularning turli xil tashqi ta’sirlarga nisbatan sezgirligi izohlangan. Maqolada fizik va kimyoviy stimullar retseptorlarda nerv impulsiga aylanishi - transduktsiya jarayoni batafsil tahlil qilingan. Shuningdek, nerv impulslarining afferent tolalar orqali markaziy asab tizimiga uzatilish mexanizmi, miyelin qavatining ta’sirni tez va aniq yetkazishdagi o‘rni keng yoritilgan.

Ushbu tezisda sotsiogenetik nazariyaning mazmuni, shakllanish jarayoni hamda zamonaviy ijtimoiy fanlar tizimidagi o‘rni yoritilgan. Nazariya inson shaxsining rivojlanishida biologik omillar bilan bir qatorda ijtimoiy muhit, madaniy qadriyatlar va ijtimoiy tajribaning hal qiluvchi ahamiyatga ega ekanini asoslaydi. Tadqiqotda sotsiogenetik yondashuvning asosiy tamoyillari, uning psixologiya, pedagogika va sotsiologiya fanlari bilan o‘zaro bog‘liqligi hamda shaxs rivojlanishiga ta’sir etuvchi ijtimoiy omillar yoritiladi.

Ushbu maqolada tafakkur va nutqning ahamiyati, ularning inson hayotidagi o’rni, narsa va hodisalarning mohiyatini bilish imkoniga ega bo’lamiz. Bundan tashqari, insonning aqliy jarayonlari til orqali qanday obyektivlashishi, nutqning tafakkurni shakillantirishdagi o’rni, shuningdek, tafakkurning nutqiy ko’rinishlari ilmiy asosda yoritiladi. Qolaversa, bugungi kundagi tafakkur va nutq doirasidagi ayrim muammolar ham bayon qilinadi.

Ushbu ishda idrok jarayonining nerv-fziologik asoslari, bosh miya poʻstlog‘i va po‘stloq ost tuzilmalarining o‘zaro insoniy, analizatorlar faoliyat hamda idrokning neyron mexanizmlari yoritiladi. Idrokning paydo bo‘lishida afferent impulslar oqimi, neyron tarmoqlar, funksional tizimlar va dominant o‘choqlarning roli ilmiy manbalarga tayangan holda tahlil qilinadi. 

Ushbu tezisda hissiyotlarning psixologik mazmuni, ularning turlari, asosiy funksiyalari va psixologiya darsliklarida berilgan klassik nazariyalar tahlil qilingan. Hissiyotlarning shaxs faoliyatidagi o‘rni, fiziologik vapsixologik jihatlari, Jeyms - Lange, Canon - Bard va kognitiv talqin nazariyalarining mazmuni o‘zbek psixologiya adabiyotlari asosida yoritilgan. Hissiyotlarning inson xatti-harakatini boshqarishdagi ahamiyati ilmiy - uslubda asoslab berilgan.

Ushbu tezis shaxs shakllanishiga ta’sir etuvchi asosiy omillar - biologik, psixologik, ijtimoiy, madaniy va tarbiyaviy mexanizmlarni keng qamrovda tahlil qiladi. Shaxsning tug‘ma imkoniyatlari, irsiyat, temperament va fiziologik xususiyatlar uning rivojlanish poydevorini belgilasa, ijtimoiy muhit, oila, ta’lim jarayoni, madaniy qadriyatlar va kommunikativ tajribalar shaxsning ongini, dunyoqarashini va xulq-atvorini shakllantiradi. Tezisda shaxs rivojining ichki ehtiyojlari bilan tashqi omillar o‘rtasidagi o‘zaro ta’sir ilmiy asosda yoritilib, insonning individual qiyofasini belgilovchi omillarning murakkab tizimi izchil sharhlanadi.

Irodaviy xatti-harakatlar nazariyasi shaxsning ongli ravishda maqsad qo‘yishi, qaror qabul qilishi va ushbu qarorlarni bajarishga intilish jarayonlarini o‘rganuvchi psixologik yo‘nalishdir. Ushbu nazariya irodaviy aktning tuzilishi, motiv va maqsadlar o‘rtasidagi bog‘liqlik, shuningdek, insonning ichki kechinmalari va tashqi omillar ta’sirida paydo bo‘ladigan to‘siqlarni yengish mexanizmlarini tahlil qiladi. Nazariya shaxsning o‘zini boshqarish qobiliyati, mas’uliyat hissi va tanlov erkinligi kabi jihatlarni chuqur yoritib, irodaviy jarayonlarning rivojlanishi hamda samaradorligini oshirish omillarini ko‘rsatadi.

Ushbu tezisda inson shaxsining psixologik tuzilishi va uning faolligi ilmiy nuqtai nazardan tahlil qilinadi. Faoliyatning mazmuni, tarkibi va turlari jamiyatdagi ijtimoiy tajriba bilan bog‘liq holda yoritilib, undagi ichki harakatlanuvchi kuchlar sifatida ehtiyojlar va motivlarning ahamiyati yoriltilgan. Ehtiyoj va motiv tizimi shaxsning maqsad qo‘yishi, qaror qabul qilishi, xulq-atvorni boshqarishi hamda samarali faoliyat yuritishi markaziy omil ekani ko‘rsatib berilgan.

Ushbu tezisda eksteriorizatsiya jarayoni psixik rivojlanishning muhim mexanizmlaridan biri sifatida tahlil qilinadi. Shaxsning ichki psixik jarayonlari – fikr, his-tuyg‘u, motiv va tasavvurlarning tashqi faoliyat, nutq, muloqot yoki amaliy harakatlar orqali namoyon bo‘lishi eksteriorizatsiyaning asosiy mazmunini tashkil etadi. Mazkur jarayon bilish faoliyati, ta’lim jarayonida ko‘nikmalar shakllanishi hamda shaxsning ijtimoiylashuvi bilan uzviy bog‘liq. Tezisda eksteriorizatsiyaning psixologik mohiyati, ta’limdagi ahamiyati va shaxs taraqqiyotiga ta’siri ilmiy asosda yoritiladi.

Ushbu maqolada inson psixologiyasining muhim tarkibiy qismi bo‘lgan xayol tushunchasi, uning mohiyati, vazifalari va asosiy turlari keng yoritilgan. Xayolning ijodkorlik, tafakkur va shaxs rivojidagi o‘rni ilmiy yondashuv asosida sharhlab berilgan. Maqola xayolning ixtiyoriy, ixtiyorsiz, reproduktiv, produktiv, faol, passiv shakllari hamda fantaziya kabi ko‘rinishlarini o‘z ichiga oladi. Shuningdek, xayolni rivojlantirish usullari va ta’lim jarayonidagi ahamiyati ham bayon etiladi.

Ushbu maqolada tafakkur operatsiyalari va ularning shakllari haqida nazariy tahlil berilgan. Maqolada taffakur operatsiyalari-tahlil sintez taqqoslash mavhumlashtirish umumlashtirish va tasniflash jarayonining mazmuni ochib beriladi. Shuningdek, maqolada fikrlashning antiqiy shakllari -tushuncha, hukm va xulosa chiqarishning psixologik xususiyatlari yoritilgan bo’lib, ular tafakkur operatsiyalari bilan o’zaro uyg’unlikda namoyon bo‘lishi tushuntiriladi.

Ushbu tezisda xotiraning psixologik mohiyati va uning turlari ilmiy nuqtai nazardan tahlil qilingan. Xotiraning harakat, emotsional, tasviriy va so‘z-mantiqiy kabi mazmuniga ko‘ra turlari, shuningdek qisqa muddatli, uzoq muddatli hamda operativ xotira singari vaqt mezoniga ko‘ra tasniflari keng yoritilgan.

Ushbu ishda intellekt rivojlanishida irsiyatning oʻrni, genetik omillarning inson idrok va tafakkuriga ta’siri ilmiy nuqtai nazardan o‘rganilgan. Insonning aqliy salohiyati nafaqat tashqi muhit ta’siri, balki nasldan-naslga o‘tuvchi genetik xususiyatlar bilan ham shakllanishi ta’kidlanadi. Gen va nerv tizimi rivoji, biologik irsiyat omillari, tug‘ma qobiliyatlarning intellektga qo‘shgan hissasi tahlil qilinadi. Shu bilan birga, irsiyat va muhit o‘zaro ta’siri intellekt rivojlanishining asosiy omillari sifatida ko‘rib chiqiladi. Tadqiqot natijalari shuni ko‘rsatadiki, irsiyat insonning aqliy imkoniyatlarini belgilab beruvchi muhim omil bo‘lishiga qaramay, uning rivojlanishida tarbiya, ta’lim va ijtimoiy muhit bilan uyg‘unlikda namoyon bo‘ladi.

ushbu tezisda interiorizatsiya jarayonining mazmuni, mexanizmlari va shaxs psixik rivojidagi o‘rni ilmiy jihatdan yoritiladi. Interiorizatsiya insonning tashqi faoliyat, ijtimoiy tajriba va madaniy qadriyatlarni ichki psixik tuzilmaga aylantirish jarayoni sifatida talqin etiladi. Tezisda Vygotskiyning madaniy-tarixiy nazariyasi, faoliyat nazariyasi va zamonaviy psixologik tadqiqotlar asosida interiorizatsiya jarayonining ahamiyati chuqur tahlil qilinadi.

Ushbu ishda idrok jarayonida kuzatuvchanlikning mazmuni, uning psixologik xususiyatlari va shaxs rivojlanishidagi ahamiyati yoritilgan. Kuzatuvchanlik insonning atrof-muhitdagi hodisalarni sezish, anglash, farqlash va tahlil qilish qobiliyatini kuchaytiradi. Mazkur sifat ta’lim jarayonida o‘quvchilar tafakkurini rivojlantiradi, ularning mustaqil fikrlashi va diqqatini jamlay olishiga yordam beradi. Shuningdek, kundalik hayotda va kasbiy sohada kuzatuvchanlik ehtiyotkorlik, aniqlik, tezkor tahlil va to‘g‘ri qaror qabul qilishga zamin yaratadi. Kuzatuvchanlikni rivojlantirish uchun amaliy mashqlar, kuzatish topshiriqlari, tahliliy faoliyatlar va turli psixologik treninglar samarali hisoblanadi.

Ushbu maqolada fazoni idrok qilish narsa va hodisalarning fazoda egallagan o‘rni, shakli, hajmi va o‘zaro munosabatlarni anglash jarayoni sifatida tahlil qilinadi. Idrok jarayonida ko‘ruv, teri-taklil, mushak-harakat va vestibulyar tizimlar birgalikda ishlaydi, monokulyar va binokulyar ko‘rish esa masofa va chuqurlikni aniqlashga imkon beradi. Maqolada fazoviy idrokning shakl va hajmni farqlash, fazoviy yo‘nalishni belgilash kabi asosiy jihatlari, shuningdek gender farqlari va ularning madaniy omillar bilan bog‘liqligi yoritiladi.

Ushbu tezisda psixologiyada faoliyat tushunchasining mazmuni, uning tarkibiy qismlari va inson rivojlanishidagi ahamiyati yoritilgan. Faoliyatning motiv, maqsad, amal va operatsiyalar orqali shakllanish jarayoni, shuningdek, shaxsning individual-psixologik xususiyatlari bilan o‘zaro bog‘liqligi tahlil qilingan. Tadqiqotda faoliyatning turli shakllari – o‘yin, o‘qish va mehnat faoliyatlarining psixologik asoslari ko‘rib chiqilib, ularning shaxs kamolotidagi o‘rni ilmiy manbalar asosida asoslab berilgan. Natijada, faoliyat insonning psixik rivojlanishining yetakchi omili ekanligi ta’kidlanadi.

Ushbu maqolada xotiraning mohiyati, uning turlari va inson psixik faoliyatidagi o‘rni ilmiy asosda yoritilgan. Xotira psixik jarayon sifatida shaxsning bilim, malaka va tajribalarini saqlash, mustahkamlash va qayta tiklashda muhim ahamiyat kasb etadi. Maqolada xotiraning asosiy turlari, jumladan, ixtiyoriy va ixtiyorsiz, qisqa muddatli, uzoq muddatli hamda operativ xotira turlari keng yoritilgan. Olimlarning xotira haqidagi nazariyalari tahlil qilingan. Xotira rivojlanishida ta’lim-tarbiya va mashg‘ulotlarning o‘rni ko‘rsatib berilgan. Xususan, boshlang‘ich ta’lim yoshidagi bolalarda xotirani rivojlantirish usullari yoritilgan. Tadqiqotning asosiy maqsadi – talabalarda xotira tushunchasiga oid ilmiy bilimlarni shakllantirishdir. Mazkur tezis pedagogika va psixologiya yo‘nalishidagi talabalarga metodik yordam bo‘la oladi.

mazkur maqolada biogenetik nazariyaning mazmuni, uning tarixiy shakllanish jarayoni hamda inson psixik rivojlanishini izohlashdagi ilmiy ahamiyati keng yoritilgan. Nazariya asoschilari E.Gekkel va F.Goldshmidt tomonidan ilgari surilgan g‘oyalar tahlil qilinib, filogenez va ontogenez o‘rtasidagi o‘zaro bog‘liqlik ilmiy manbalar asosida ko‘rib chiqildi. Shuningdek, zamonaviy psixologiya va biologiyada biogenetik yondashuvning qo‘llanishi, uning afzalliklari va cheklovlari bo‘yicha ilmiy xulosalar keltirilgan.

Ushbu tezis hissiyotlar va emotsional jarayonlarning psixologik va fiziologik xususiyatlarini tahlil qiladi. Hissiyotlar insonning ichki kechinmalari, kayfiyati va xulq-atvorini boshqaradi, qaror qabul qilish, motivatsiya va ijtimoiy moslashuv jarayonlariga ta’sir ko‘rsatadi. Hissiyotlar limbik tizimi, vegetativ asab tizimi va gormonal jarayonlar bilan chambarchas bog‘liq bo‘lib, shaxsning ruhiy barqarorligi va stressga chidamliligini belgilaydi.

Mаzkur mаqоlаdа іnsоnіy vа hаyvоnіy emоtsіyаlаrnіng psіxоlоgіk tаbіаtіnі, ulаrnіng umumіy vа fаrqlі jіhаtlаrіnі, fіzіоlоgіk аsоslаrі hаmdа evоlyutsіоn mexаnіzmlаrіnі іlmіy mаnbаlаr аsоsіdа tаhlіl qіlіnаdі. Hаyvоn vа іnsоn emоtsіyаlаrіnі tаqqоslаsh оrqаlі emоtsіоnаl оng dаrаjаsі, іjtіmоіy оʻzаrо munоsаbаtlаr vа kоmmunіkаtіv funksіyаlаr yоrіtіlаdі.