В статье рассматривается проблема художественного мышления на стыке реализма и романтизма на примере русской и мировой литературы. Определяются особенности философско-эстетических оснований реализма и романтизма, раскрывается их противоположность и взаимодополнение. Приводятся примеры творческого синтеза двух направлений у ряда авторов (М. Ю. Лермонтов, В. Гюго, Ф. М. Достоевский, И. В. Гёте), демонстрирующие сочетание романтического мировосприятия с реалистическим изображением действительности. Делается вывод о том, что напряжение между романтизмом и реализмом сыграло важную роль в эволюции литературного процесса, обогатив художественные подходы и углубив понимание человеческой природы.

В этой статье исследуется не только влияние реализма в литературе на современные литературные движения, но и его устойчивое влияние на изображение повседневной жизни, социальных проблем и человеческого опыта.  Изучая характеристики реализма в американской литературе, такие как регионализм, социальные проблемы, психологический реализм, объективность и его влияние на более позднюю литературу, это исследование проливает свет на важность реализма как основополагающего элемента в американской литературной традиции.

Ushbu maqolada Lotin Amerikasi adabiyoti vakili Xuan Rulfo tomonidan yaratilgan “Pedro Paramo” qissasidagi magik realizm unsurlari tahlil qilinadi. Asardagi tirik va o’lik obrazlarning bir vaqtning o’zida  mavjud bo’lishi, ruhiy iztiroblarning afsonaviy tarzda ifodalanishi magik realizmning o’ziga xos badiiy ko’rinishidir.

20-asr ingliz adabiyotida falsafiy roman janri o'zini baland ovozda e'lon qiladi. 20-asr ingliz intellektual romani adabiyotga yozuvchilar mahoratining eng yuqori namunalarini beradi. Intellektual roman tarixiy roman janriga kuchli ta’sir ko‘rsatadi. 20-asr ingliz tarixiy romani mualliflarning tarixga noan'anaviy nuqtai nazardan qarash istagi bilan birlashtirilgan. Yozuvchilar ko'pincha rasmiy tarix fanlari bilan bahslashadilar, afsonalar, afsonalar va afsonalar materiallaridan, shuningdek, bugungi kungacha saqlanib qolgan o'tmishning yozma va ashyoviy dalillaridan foydalanadilar. Ushbu jarayonning boshlanishi 19-asrda tasvirlangan, ammo bu yondashuv nihoyat 20-asrning o'rtalarida shakllangan.

Ushbu maqolaga Jek Londonning “Hayotga muhabbat” hikoyasi tadqiqot obyekti sifatida tanlab olingan. Maqolada hikoyaning syujeti undagi bosh qahramonning ruhiy va psixologik holati tasvirlangan. Shuningdek, hikoya tahlili orqali Jek London ijodida realizm chizgilarini anglash mumkin.

20-asr ingliz adabiyotida falsafiy roman janri o'zini baland ovozda e'lon qiladi. 20-asr ingliz intellektual romani adabiyotga yozuvchilar mahoratining eng yuqori namunalarini beradi. Intellektual roman tarixiy roman janriga kuchli ta’sir ko‘rsatadi. 20-asr ingliz tarixiy romani mualliflarning tarixga noan'anaviy nuqtai nazardan qarash istagi bilan birlashtirilgan. Yozuvchilar ko'pincha rasmiy tarix fanlari bilan bahslashadilar, afsonalar, afsonalar va afsonalar materiallaridan, shuningdek, bugungi kungacha saqlanib qolgan o'tmishning yozma va ashyoviy dalillaridan foydalanadilar. Ushbu jarayonning boshlanishi 19-asrda tasvirlangan, ammo bu yondashuv nihoyat 20-asrning o'rtalarida shakllangan.

Mazkur maqolada o‘zbek va rus mumtoz adabiyotlarining bir-biridan farqlanishi lingvistik, madaniy va adabiy jihatdan tahlil qilinadi. O‘zbek mumtoz adabiyoti ko‘proq Sharq an’analari, axloqiy va didaktik qarashlar bilan boyitilgan bo‘lsa, rus mumtoz adabiyoti hayotiy realizm, falsafiy izlanishlar va ijtimoiy masalalarni aks ettirishi bilan ajralib turadi. Ushbu tadqiqotda har ikki adabiyotning uslubiy xususiyatlari, obrazlar tizimi, mavzu va g‘oya jihatdan o‘zaro taqqoslanadi hamda ularning badiiy tafakkurdagi o‘rni yoritiladi.

Ushbu maqolada buyuk qozoq mutafakkiri va shoiri Abay Qo‘nonboyev ijodida realizm va tanqidiy ruhning shakllanishi, badiiy-estetik xususiyatlari hamda ijtimoiy-ma’naviy ahamiyati ilmiy jihatdan tahlil qilinadi. Tadqiqot jarayonida Abay asarlarida jamiyat hayotining real manzarasi, inson tabiatidagi salbiy va ijobiy jihatlarning haqqoniy tasviri, shoirning tanqidiy tafakkuri va ma’rifiy g‘oyalarining o‘zaro uyg‘unligi ochib beriladi. Shuningdek, Abay realizmining qozoq yozma adabiyotidagi tutgan o‘rni va keyingi adabiy jarayonlarga ko‘rsatgan ta’siri asoslab beriladi. Maqola natijalari Abay merosining nafaqat tarixiy-badiiy, balki zamonaviy ma’naviy taraqqiyot uchun ham muhim manba ekanini ko‘rsatadi.

Maqolada Markaziy Osiyo mintaqasida barqarorlik masalasi zamonaviy xalqaro munosabatlar nazariyasi doirasida kompleks tahlil qilingan. Tadqiqotda siyosiy barqarorlik konsepsiyasining realizm, liberalizm va konstruktivizm maktablari nuqtai nazaridan talqini, mintaqaviy barqarorlikka tahdid soluvchi ichki va tashqi omillar tizimli ravishda o‘rganilgan. Markaziy Osiyo davlatlarining mustaqillikka erishganidan keyingi siyosiy, iqtisodiy va ijtimoiy transformatsiya jarayonlari, etnik va diniy omillarning ta’siri, suv-energetika resurslari muammosi, Afg‘onistondagi vaziyatning mintaqaviy xavfsizlikka ta’siri batafsil ko‘rib chiqilgan. Maqolada barqarorlikni ta’minlash mexanizmlari, ikki tomonlama va ko‘p tomonlama hamkorlik formatlari, mintaqaviy integratsiya jarayonlari va xalqaro tashkilotlarning roli ilmiy asosda baholangan. Globallashuv sharoitida Markaziy Osiyo geosiyosiy raqobat maydoniga aylanishi, yirik davlatlarning mintaqadagi strategik manfaatlari va ularning barqarorlikka ta’siri tahlil qilingan. Tadqiqot natijalari Markaziy Osiyoda barqarorlikni ta’minlash uchun kompleks yondashuv, mintaqaviy hamkorlikni chuqurlashtirish va davlatlarning ichki islohotlarni davom ettirish zarurligini ko‘rsatadi.

Ushbu maqolada tasviriy san'atda perspektiva qonunlari va ularning ahamiyati haqida so‘z yuritiladi. Perspektiva san'at asarida chuqurlik va makon hissini yaratishning muhim usuli bo‘lib, uning tamoyillari to‘g‘ri qo‘llanilganda tasvirga realizm va jonlilik bag‘ishlaydi. Ushbu maqola perspektiva qonunlarining tarixi, rivojlanishi va san'atda qo‘llanilishining nazariy hamda amaliy jihatlarini o‘rganadi.

Ushbu maqolada o‘zbek adabiyotining yetuk namoyandasi Abdulla Qahhor ijodi psixologik realizm va postkolonial nazariyalar nuqtai nazaridan chuqur tahlil qilinadi. Tadqiqot asarlarining badiiy tahlili orqali muallifning qahramonlari ichki ruhiy kechinmalari va mustamlakachilik davrining ijtimoiy-siyosiy holati qanday ifodalanganligi yoritiladi. Natijalar Qahhor ijodida shaxs va jamiyat o‘rtasidagi murakkab munosabatlar, milliy o‘zlik va ozodlik tushunchalarining badiiy badiiy ifodasi ekanini ko‘rsatadi.

Ushbu maqolada arab adabiyotining Milliy yuksalish davri — An-Nahda davrida adabiyot oldiga qo‘yilgan yangi vazifalar, ma’rifatparvarlik tamoyillari va tanqidiy realizmning shakllanishi haqida so‘z yuritiladi. Maqolada Misr adabiyotining mashhur namoyandalaridan biri Mustafo Lutfiy al-Manfalutiyning hayoti, ta’lim olishi va ijodiy faoliyati keng yoritiladi. Ayniqsa, uning “Baxt shahri” hikoyasi badiiy, g‘oyaviy va syujet tahlili orqali ko‘rib chiqiladi. Hikoyada insonlarning baxtli hayotga erishuvi uchun Haqni tanishi, diniy qadriyatlarga amal qilishi, o‘zaro mehr-muhabbat va adolat asosida yashashi zarurligi ilgari suriladi. Tahlilda hikoyaning asosiy syujet bosqichlari, ramziy unsurlari va adabiy xususiyatlari yoritilib, asarning ma’naviy va ijtimoiy ahamiyati ko‘rsatib berilgan.

Ushbu maqolada Amir Temur davlatining tashqi siyosati va xalqaro munosabatlar tizimidagi o‘rni turli nazariy yondashuvlar – realizm, liberal-institutsionalizm, konstruktivizm va sivilizatsion paradigma asosida tahlil qilinadi. Tadqiqot Temur davlati diplomatiyasining ko‘p qirrali tabiati – harbiy-geosiyosiy raqobat, savdo-iqtisodiy aloqalar, madaniy almashinuv va ideologik ta’sirlarning o‘zaro uyg‘unlashuvini ochib beradi. Maqolada XIV–XV asrlardagi Yevrosiyo makonining xalqaro tizimi qayta ko‘rib chiqilib, unda Amir Temur siyosatining kuchlar muvozanati, mintaqaviy barqarorlik va sivilizatsiyalararo muloqotni shakllantirishdagi roli ilmiy asoslangan holda baholanadi. Tadqiqot Temur diplomatiyasining zamonaviy xalqaro munosabatlar nazariyalari bilan uzviy bog‘liqligini ko‘rsatib, uning tarixiy tajribasining nazariy va amaliy ahamiyatini yoritadi.

Ushbu maqolada Misr va arab adabiyotining buyuk namoyandasi,    Nobel mukofoti sovrindori Najib Mahfuzning hayoti, ijodi hamda uning “Panadagilar” hikoyasi tahlili yoritilgan. Maqolada yozuvchining romanlari va hikoyalaridagi realizm va ekzistensializm unsurlari, shuningdek, jamiyatdagi adolatsizlik, passivik va ijtimoiy befarqlik muammolari ilmiy va badiiy jihatdan tahlil qilinadi. “Panadagilar” hikoyasidagi yomg‘ir, soyabon, o‘g‘ri va politsiyachi obrazlari ramziy ma’noda talqin qilinib, inson ruhiyati va jamiyatning tanazzul holatlari ochib beriladi. Tahlil asarda voqealar, ramzlar va psixologik portretlar orqali ijtimoiy tanqid va insoniy munosabatlarning murakkab qirralarini ko‘rsatadi.

Mazkur maqolada xalq ertaklarida va mifologik tasavvurlarda uchraydigan tulki, bo‘ri hamda echki obrazlarining badiiy va ma’naviy talqini tahlil qilingan. Asarda ushbu hayvonlar timsoli orqali turli xalqlarning dunyoqarashi, madaniy qadriyatlari hamda ijtimoiy hayotdagi o‘rni ochib beriladi. Tadqiqotda g‘arb va sharq adabiyotida tulki va bo‘ri obrazlarining o‘ziga xos talqinlari qiyosiy tahlil qilinadi. Muallif o‘zbek xalq ertaklaridagi obrazlar orqali realizm va fantastikaning uyg‘unligini yoritadi..

Muqimiy ijodi o‘zbek adabiyoti rivojida o‘ziga xos bosqichni tashkil etadi. Uning lirikasida xalqning ichki kechinmalari, hayotga bo‘lgan qarashlari va ma'naviy olami badiiy obrazlar orqali chuqur yoritilgan. Shoir she’rlarida xalq dardini, orzu-umidlarini, ijtimoiy muammolarini ifodalashda jonli obrazlardan foydalanadi. Ushbu tezisda Muqimiyning adabiy obrazlari xalq ruhiyatining ko‘zgusi sifatida tahlil etiladi. Shoirning badiiy tafakkuri va xalqona obrazlar yaratish mahorati xalq ijodi bilan uyg‘unlashgan. Ayniqsa, tanqidiy lirikasi orqali u xalq dardini tasvirlashda samimiylik va realizmga tayanadi. Muqimiy asarlaridagi badiiy vositalar va obrazlar xalq ongidagi tushunchalarni aks ettiradi. Bu jihatlar shoir lirikasining hayotiyligiga va xalq orasida mashhurligiga sabab bo‘lgan. Tadqiqot davomida Muqimiyning poetik merosi asosida xalq ruhi va adabiy obrazlar qanday uyg‘unlashgani o‘rganiladi.

Mazkur maqolada o‘zbek adabiyotining yirik namoyandasi Abdulla Qodiriyning asarlarida ayol timsolining badiiy va ijtimoiy talqini tahlil qilinadi. Yozuvchining “O‘tkan kunlar”, “Mehrobdan chayon” kabi asarlaridagi ayol obrazlari orqali o‘zbek jamiyatida ayolning o‘rni, uning ma’naviy-axloqiy fazilatlari, ijtimoiy tengsizlik, muhabbat, sadoqat va fojiaviy taqdir masalalari yoritiladi. Maqolada Kumush, Zaynab, Ra’no kabi obrazlar misolida ayollarning ichki kechinmalari, ruhiy olami hamda patriarxal jamiyat sharoitida duch kelgan muammolari ochib beriladi. Tadqiqot davomida Qodiriyning ayol obrazlarini yaratishdagi realizm, psixologik tasvir va ijtimoiy tanqid unsurlari tahlil qilinadi. Maqola adib ijodida ayol timsolining milliy adabiyot taraqqiyotidagi ahamiyatini aniqlashga xizmat qiladi.

Ushbu maqolada O‘tkir Hoshimovning “Dunyoning ishlari” asarida badiiy psixologizmning namoyon bo‘lish usullari tadqiq qilinadi. Asarning asosiy qahramonlarining ichki dunyosi, xususan, ona-bola munosabatlari, yolg‘izlik, hasrat va xotiralar kabi mavzular chuqur psixologik talqin bilan yoritilgan. Muallifning real hayotdagi kuzatishlari, nozik psixologik detallar va lirik tasvirlar orqali inson ruhiyatining murakkab qatlamlari ochib berilgan. Asarda qo‘llanilgan ichki monologlar, ramziy obrazlar va xotiralar tizimi badiiy psixologizmning o‘ziga xos namunalari sifatida tahlil qilingan. 

Ushbu maqolada turkman adabiyotining yirik vakili Xidir Deryayevning “Qismat” asari badiiy, g‘oyaviy va falsafiy jihatdan tahlil qilinadi. Asarda inson taqdiri, jamiyatdagi o‘zgarishlar, milliy ruh va ma’naviy qadriyatlar ifodasi yoritiladi. Muallifning realizmga yaqin badiiy uslubi, obrazlar tizimi, ichki monologlar va psixologik tahlil orqali inson hayotining murakkab kechinmalari ochib beriladi. Maqolada asarning ijtimoiy-ma’naviy mazmuni, kompozitsion qurilishi hamda yozuvchining mahorati zamonaviy adabiy tahlil uslublari asosida yoritiladi.

Ushbu maqolada Muso Toshmuhammad o’g’li Oybekning asari yuzasidan mulohazalar ilmiy nazariy tahlil qilingan.

Mazkur tezisda Qo‘chqor Norqobil ijodida psixologik tahlil va badiiy mahorat masalalari tahlil etiladi. Yozuvchining qissalarida inson ruhiyatining murakkab qatlamlari, urushning inson ongiga ko‘rsatgan ta’siri hamda ichki kechinmalarni tasvirlashdagi uslubiy yondashuvlar o‘rganiladi. Adibning “Daryo ostidagi yig‘i”, “Osmon ostidagi sir” kabi asarlarida qahramonlarning ruhiy iztiroblari, ichki monologlar, shubha va qo‘rquv kabi hissiy holatlarning badiiy ifodasi tahlil qilinadi. Shuningdek, yozuvchining xalqona til, ramziy obraz va dramatik dialoglardan foydalanish mahorati orqali inson ruhiyatini yoritishdagi uslubi yoritilgan.

Ushbu maqolada Abdulla Qahhor ijodining asosiy mavzularidan biri – o‘zbek xalqining ma’naviy-ruhiy qiyofasi badiiy tahlil qilinadi. Adib hikoyalaridagi milliy obrazlar, xalqona dunyoqarash, axloqiy qarashlar, halollik, mehnatsevarlik, sabr-toqat, kulgi va istehzo orqali berilgan ijtimoiy-tarbiyaviy g‘oyalar ochib beriladi. Qahhor qalamiga mansub bir qator hikoyalar misolida bu jihatlar tahlil etiladi.

XIX asr ingliz adabiyotida tanqidiy g’oyalarni 60-yillar boshiga     kelib romantizmning AQSh adabiyotidagi yarim asrlik hukmronligi tugadi. Hali to‘la takomillashmagan kapitalistik munosabatlar davrida amerika hayotini o‘zicha haqqoniy va chuqur tasvirlashga imkon bergan romantizm ijodiy metodi kapitalistik tuzum qarama-qarshiliklari keskin avj olgan sharoitda talabga javob bermay qoldi.

Mazkur maqolada XIX asr ingliz realizm adabiyotida oilaviy qadriyatlarning shakllanishi, ota va farzand munosabatlari, shuningdek, Ch. Dikkens va J. Ostin ijodida ushbu munosabatlarning badiiy talqini tahlil qilinadi. Mualliflar asarlarida ijtimoiy tenglik, axloqiy mas'uliyat, mehr-muhabbat, tarbiya va ota-onaning farzand hayotidagi o‘rni kabi masalalarning yoritilishi ilmiy-nazariy nuqtayi nazardan o‘rganilgan.

Ushbu maqolada adabiyot darslarida Abdulla Qodiriy ijodini oʻrganishning  samarali usullari haqida fikr yuritilgan. Shuningdek, oʻquvchilar qalbini Qodiriy shaxsiyatiga, ijodiga oshno qiladigan jihatlarga toʻxtalib oʻtilgan.