O’zbekiston Respublikasidagi qonun hujjatlari va ularning ijrosini ta’minlash jarayoni, shuningdek, davlatning qonun hujjatlari ustidan amalga oshiradigan nazorat tizimi tahlil qilingan. Davlat nazorati qonun hujjatlarining ijrosini ta’minlashda katta rol o’ynaydi, chunki samarali nazorat huquqiy tartibni mustahkamlashga yordam beradi va qonunlarni buzish holatlarini oldini oladi. Shuningdek, jahonning rivojlangan davlatlaridagi qonun hujjatlari ijrosini ta'minlashda qo’llaniladigan tajribalar keltirilgan. AQSH, Buyuk Britaniya, Germaniya va Kanadada qonun ijrosini nazorat qilish uchun samarali mexanizmlar, shu jumladan, parlament nazorati, mustaqil audit organlari, elektron nazorat tizimlari va boshqa texnologik vositalar mavjud. Ushbu maqolada qonun hujjatlari va uning ahamiyati, O’zbekiston qonun hujjatlarini ijrosini ta’minlash jarayoni, jahon miqyosida qonun hujjatlarini ta’minlash kabilar batafsil yoritilgan.

Ushbu maqolada O‘zbekiston Respublikasi bank tizimi va uning tarkibi, rivojlanish
bosqichlari, mavjud muammolar va ularning yechimlari tahlil qilinadi. Bank tizimining asosiy tuzilmalari,
Markaziy bank va tijorat banklarining funksiyalari hamda xalqaro banklar bilan aloqalar ko‘rib chiqiladi.
O‘zbekiston Respublikasining "Banklar va bank faoliyati to‘g‘risidagi qonuni" va "Markaziy bank
to‘g‘risidagi qonun" ning yangi tahrirlaridagi o‘zgarishlar va Prezident farmonlari tahlil etiladi. Maqolada
shuningdek, O‘zbekiston bank tizimining global iqtisodiyot bilan integratsiyasining ahamiyati va istiqbollari
keltiriladi.

Mazkur maqolada qonun ustuvorligi, qonun ustuvorligi  nima uchun muhim ekanligi, qonuniylik prinsipi, qonuniylikni ta’minlashda Konstitutsiyaning o‘rni, sud hokimiyatining mustaqilligini ta’minlash, odil sudlovni demokratlashtirish, sudlarning mustaqilligi,   qonun ustuvorligi va sud huquq tizimini ta’minlash maqsadida amalga oshirilayotgan va rejalashtirilgan islohotlar, oliy davlat organlari tomonidan chiqarilgan qonun, qaror hamda farmoyishlar haqida batafsil ma’lumot beriladi.

O‘zbekiston Respublikasida investitsiya sohasini tartibga solishning huquqiy asoslari ham mahalliy, ham xorijiy investorlar uchun qulay muhit yaratishda muhim ahamiyatga ega. Ushbu tezis O‘zbekistondagi investitsiyalarni tartibga soluvchi asosiy qonun va me'yoriy hujjatlar haqida umumiy ma'lumot beradi, iqtisodiy o‘sishni rag‘batlantirish va investitsiyalarni jalb qilishda mustahkam huquqiy bazaning muhimligini ta'kidlaydi. O‘zbekistonga investitsiya kiritish, birinchi navbatda, investorlarning asosiy tamoyillari, huquq va majburiyatlarini belgilab beruvchi “Investitsiyalar va investisiya faoliyati to‘g‘risida”gi qonun bilan tartibga solinadi. Qonun mulk huquqlarini himoya qilishni, kamsitilmaslikni va daromadlarni vataniga qaytarish huquqini kafolatlaydi. Bundan tashqari, qonunda investorlar uchun soliq imtiyozlari, bojxona imtiyozlari, davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlanadigan dasturlardan foydalanish kabi imtiyoz va imtiyozlar nazarda tutilgan.

Ushbu maqolada qonun ijodkorligi jarayonlari AQSH va O‘zbekiston misolida ko‘rsatilib, unda yoshlarning ishtirokini kengaytirish va bu borada amalga oshirilayotgan ishlar hamda uning yanada jadallashtirilishiga doir takliflar bayon etiladi.

Ushbu maqolaning maqsadi qishloq xo’jaligida faoliyat olib borayotgan hodimlarning mehnat muhofazasi qilish bo’yicha huhuq va majburiyatlarini tahlil qilish va buni ularga  yetkazishdir.Jahon bo’yicha iqtisodiy faol aholining 45,2% qishloq xo'jaligi bilan shug'ullanadi. Bugungi kunda qishloq xo'jaligidagi baxtsiz hodisalarni kamaytirishning eng dolzarb yechimi qishloq mehnatkashlarining mehnatlari samaradorligi va samaradorligini oshirishga imkon beradigan mehnat sharoitlarini yaratishdir. Bunday mehnat sharoitlarini yaratishda albatta qonun va qonun osti hujjatlariga tayanishimiz kerak bo’ladi. Xodimlarni bu borada o’qitish va qayta tayyorlash qonun bilan belgilap qo’yilgan. Aksariyat hollarda, qishloq xo’jaligidagi qonun buzarliklar va baxtsiz xodisalar, xodim va ish beruvchi o’rtasidagi nizolar va tushunmovchiliklar o’z huquqlari hamda majburiyatlarini bilmaslik va amal qilmasligi oqibatida yuzaga keladii. Biz ushbu maqolada qishloq xo’jaligi xodimlarining mehnat muhofazasi qilish bo’yicha huquq va majburiyatlarini birma-bir ko’rib chiqamiz va albatta bularni bilishlari  baxtsiz xodisalarni kamayishiga bir yechim bola oladi.

Maqolada Senatga qonunchilik takliflarini qonunchilik tashabbusi tartibida Qonunchilik palatasiga kiritish huquqining berilishi, xorijiy mamkalatlar va milliy qonunchilik tahlillari, qonun ijodkorligi va uning ahamiyati hamda ushbu yangi institutni takomillashtirish yuzasidan muhim takliflar ochib berilgan.

mazkur maqolada fuqarolarning qonun loyihalarining muhokamalarida bevosita ishtirok etishlari va ularning huquqiy jihatdan kafolotlari atroflicha muhokama qilingan.

Ushbu maqolada O‘zbekiston Respublikasida yoshlarning huquqiy madaniyatini yuksaltirish, ularning qonun oldidagi mas’uliyatini shakllantirish masalalari yoritilgan. Muallif yoshlar o‘rtasida huquqbuzarliklarning oldini olish, ularni qonunga hurmat ruhida tarbiyalash, shuningdek, davlat siyosatida yoshlar huquqlarini himoya qilishga qaratilgan chora-tadbirlar haqida fikr yuritadi. Maqolada O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi, Jinoyat kodeksi va “Yoshlar siyosati to‘g‘risida”gi Qonun kabi me’yoriy hujjatlar tahlil qilingan. Shuningdek, muallif o‘z shaxsiy mas’uliyati, fuqarolik burchi va huquqiy ongini yoritish orqali yoshlarning jamiyatdagi o‘rni va vazifasini chuqur anglash zarurligini ta’kidlaydi. Mazkur maqola yosh avlodni huquqiy bilim va mas’uliyat ruhida tarbiyalashga xizmat qiladi.

Ushbu maqolada korrupsiyaga qarshi komplayens-nazorat tizimining transmilliy xususiyat kasb etadigan huquqiy hujjatlari tahlili amalga oshiriladi hamda ushbu soha rivoji uchun bu turdagi xalqaro normalar qatorida e’tirof etiladigan qonunlarning roli qanday ekanligiga to‘xtalib o‘tiladi. Xususan, hozirgi davrda ushbu turdagi hujjatlarga asosan AQSh va Buyuk Britaniya davlari ega hisoblanadi. Shu naqtai nazardan kelib chiqib ushbu ikki mamlakatning “Xorijiy korrupsiya amaliyotlari toʻgʻrisida”gi qonun va “Poraxoʻrlik toʻgʻrisida”gi qonunlari qiyosiy-huquqiy jihatdan tahlil qilinadi. Bundan tashqari, O’zbekiston qonunchiligini takomillashtirishga oid taklif va mulohazalar bayon etiladi.

Maqolada qonunchilik jarayoni, qonunlarni qabul qilish mexanizmi va ushbu soha yuzasidan olimlar tomonidan ilgari surilgan fikrlar, qonun ijodkorligi jarayoni bo‘yicha amalga oshirilayotgan islohotlar va ularning hozirgi kundagi ahamiyati va ularning ijro etilishi bo‘yicha yo‘l qo‘yilayotgan kamchiliklar va ularni bartaraf etish masalalari haqida to‘xtalib o‘tilgan.

O’zbekiston Respublikasi mustaqillikka erishgach, islohotlarning ilk davri, albatta, O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi qabul qilinishi bilan boshlangan. Faxr va g’urur bilan aytish mumkinki, yurtimizda olib borilayotgan barcha islohotlar bevosita qonun ustuvorligi tamoyiliga asoslangan. Konstitusiya lotin tilidan tarjima qilinganda, qoidalar” yoki ,,nizom” degan ma’noni anglatadi. Butun boshqaruv tizimida qonun roli va vazifasini kengaytirish, unga bo’ysunib yashashni aholi turmush tarziga aylantirish, demokratik davlatning sifat ko’rinishi, fuqarolik jamiyatining beqiyos afzalligidir. Bobokalonimiz Amir Temur ta’kidlaganlaridek, ,,Qonun hukmron joyda erkinlik bo’ladi.” Insonlar belgilangan tartib-qoidalarga amal qilsa, ularning ishlari adolatli hal etiladi, jamiyatda erkinlik va sog’lom huquqiy muhit shakllanadi.

Bosh qomusimiz nafaqat qonun qoidalar yig`indisi hisoblanadi balki, ma`lum mamlakatning mustaqilligi, daxlsizligini ta`minlab beruvchi vosita ham hisoblanadi. O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi fuqarolar manfaatlari asosida tashkil topgan bo`lib Konstitutsiyada jamiyat, shaxs tushunchasi katta ahamiyat kasb etadi va chuqur e`tibor berilgan. Ushbu maqolada Konstitutsiyada jamiyat, davlat va huquq masalalari haqida keng ma`noda bayon etiladi. Shuningdek maqolada mamlakatimizda adolat va qonun ustuvorligi tamoyilini taraqqiyotning eng asosiy va zarur shartiga aylantirish masalasi ham keng yoritilgan.

Prokuratura organlari huquqni muhofaza qilish tizimining ajralmas qismi bo’lib, ular qonun ustuvorligini ta’minlash jinoyatchilkka qarshi kurashish va fuqarolarning huquqlarini himoya qilishda bevosita ishtirok etadi. Ushbu maqolada prokuratura institutining huquqiy asoslari, uning davlat boshqaruvidagi o’rni va inson huquqlarini himoya qilishdagi ahamiyati tahlil qilinadi. Prokuratura faoliyati sud hokimiyati, huquqni muhofaza qiluvchi organlar va qonun chiqaruvchi tizim bilan uzviy bog‘liq bo‘lib, uning huquqiy maqomi mamlakat konstitutsiyasi hamda tegishli qonun hujjatlari bilan belgilab berilgan. Maqolada prokuratura faoliyatining samaradorligini oshirishga qaratilgan islohotlar, xalqaro tajriba hamda O‘zbekiston prokuratura tizimining rivojlanish istiqbollari o‘rganiladi. Shuningdek, prokuratura institutining mustaqilligi va uning jamiyat barqarorligiga ta’siri haqida ilmiy asoslangan xulosalar beriladi.

Maqolada bugungi kunda mamlakatimizda konstitutsiya normalarini hayotga tadbiq etish va qonun ustuvorligini ta’minlashda raqamli texnologiyalar va sun’iy intellektni qo‘llash, ushbu sohada amalga oshirilayotgan islohotlar, sud va huquqni muhofaza qiluvchi organlar faoliyatida raqamli texnologiyalarning keng joriy etish, oldinda turgan vazifalar, sohadagi muammolar va ularning yechimlari ilmiy-amaliy tahlil qilingan.

Yangi O‘zbekistonda inson huquqlari, erkinliklari va sha’nini ta’minlash, shaxs manfaatlarini qonun ustuvorligi asosida himoya qilish davlat siyosatining ustuvor yo‘nalishlaridan biriga aylandi. Mazkur jarayonda insonparvarlik prinsipi huquqiy islohotlar va qonun ijodkorligi faoliyatining yetakchi g‘oyasi sifatida namoyon bo‘lmoqda. Bu prinsip har bir qonun normasi va davlat boshqaruvi qarorlarida, xususan, jinoiy jazolarni qo‘llash va ijro etish sohasida yaqqol aks etmoqda. Jazoning muqarrarligi bilan birga uning adolatli, insonparvar va qayta ijtimoiylashtirishga qaratilgan mexanizm sifatida tatbiq etilishi yangi huquqiy maktabning muhim xususiyati hisoblanadi.

Istiqlol yillarida izchil olib borilayotgan demokratik islohotlar samarasi o‘laroq, mamlakatimizda xalq vakillik organi, qonun chiqaruvchi xokimiyat bo‘lgan professional parlament to‘liq shakllantirildi. Hozirda har ikkala palataning faoliyati tobora takomillashib, fuqarolarning xohish-irodasi, huquq va manfaatlarini ifodalovchi, tegishli qonun hujjatlari asosida mustahkamlovchi organ sifatida parlamentning jamiyatdagi o‘rni tobora oshib bormoqda.

maqolada qonun loyihalarini tayyorlash va umumxalq muhokamasi tushunchasi hamda uning maqsad va vazifalari nazariy va amaliy jihatdan tahlil etilgan.

Mazkur maqolada O‘zbekiston Respublikasining “Ichki ishlar organlari to‘g‘risida”gi Qonunining 16- va 17-moddalarida belgilangan ichki ishlar organlarining majburiyatlari va huquqlari ilmiy-amaliy jihatdan tahlil qilinadi. Xususan, huquq-tartibotni ta’minlash, fuqarolar xavfsizligi, jinoyatchilikning oldini olish, huquqbuzarliklarni aniqlash va bartaraf etish kabi asosiy majburiyatlarning huquqiy asoslari ochib beriladi. Shu bilan birga, ichki ishlar organlariga berilgan huquqlarning mazmun-mohiyati, ularni amalga oshirishda qonun ustuvorligi, inson huquq va erkinliklariga rioya etilishi, huquqiy chegaralar va amaliy mexanizmlar tahlil etiladi. Maqolada mazkur qonun normalarining ahamiyati va amaliyotdagi o‘rni yuzasidan ilmiy mulohazalar ham keltiriladi.

Mazkur maqolada Konstitutsiyaning inson erkinligi va farovon hayotga asos bo‘luvchi asosiy qonun sifatidagi o‘rni va ahamiyati keng tahlil qilinadi. Konstitutsiya jamiyatning huquqiy, siyosiy, iqtisodiy va madaniy hayotining barqarorligini ta’minlashda muhim omil bo‘lib, fuqarolarning huquq va erkinliklarini kafolatlaydi. Unda davlat va jamiyat o‘rtasidagi munosabatlar tartibga solinishi, qonun ustuvorligining ta’minlanishi va inson manfaatlari ustuvorligi ta'kidlanadi. Shuningdek, Konstitutsiya asosida amalga oshirilayotgan islohotlar mamlakatning demokratik rivojlanishi, ijtimoiy barqarorligi va iqtisodiy farovonligiga hissa qo‘shishi yoritilgan. Maqolada erkin va farovon hayotning huquqiy kafolati sifatida Konstitutsiyaning dolzarbligi va uning mustahkam davlat asoslarini yaratishdagi o‘rni tahlil qilinadi.

Maqolada investisiyalarning qishloq xo’jaligi samaradorligini oshirishdagi yo’nalishlari ko’rib chiqilgan. Iqtisodiyotga kapital kirib kelishiga to‘sqinlik qilayotgan sabablardan biri investitsiya jarayonining qonunchilik bilan ta’minlanmaganligidir. Turli darajadagi qonun hujjatlari tizimi sifatida uning huquqiy bazasiga, birinchi navbatda, davlat qonunlari kiradi. Investisiya jarayonining huquqiy asoslarining yana bir muhim elementi O‘zbekiston Respublikasi sub’ektlarining o‘z vakolatlari doirasida ushbu jarayonni amalga oshirishni tartibga soluvchi qonun hujjatlaridir.

O‘zbekiston Respublikasida so‘nggi yillarda ichki turizmni rivojlantirish davlat siyosatining ustuvor yo‘nalishlaridan biriga aylandi. Mazkur sohaning rivojida qonun ustuvorligi, ya’ni soha faoliyatini aniq huquqiy asoslarda tashkil etish, turizm faolchilarining huquqlari va majburiyatlarini belgilash, shaffof va adolatli munosabatlarni ta’minlash alohida ahamiyatga ega. Shu maqsadda 2016–2024 yillar davomida O‘zbekistonda turizm sohasini huquqiy tartibga solish, uni rivojlantirish, ichki turizmni davlat siyosatining alohida yo‘nalishi sifatida shakllantirishga qaratilgan bir qator muhim qonun, farmon va qarorlar qabul qilindi. Yangi O’zbekistonda turizm sohasida qabul qilingan asosiy huquqiy-me’yoriy hujjatlar va ularning ijrosiga yuzlanadigan bo‘lsak quyidagilarni sanab o‘tsak bo‘ladi:

Ushbu tezisda monopoliyalarning bozor narxini shakllantirishdagi o‘rni, iste’molchilar farovonligiga ta’siri va ularni tartibga solish mexanizmlari tahlil qilinadi. Monopoliyalarning mavjudligi narxni yuqoriga ko‘tarish, ishlab chiqarish hajmini cheklash va bozor samaradorligini pasaytirish kabi iqtisodiy oqibatlarga olib keladi. Tadqiqotda monopoliyalarning mikroiqtisodiy asoslari, ularning narx belgilashdagi ustunliklari va raqobatni cheklash natijasida yuzaga keladigan deadweight loss tushunchasi yoritilgan. Shuningdek, maqolada monopoliyalarni tartibga solish mexanizmlari, jumladan: narxlarni nazorat qilish, antimonopoliya qonunchiligi, raqobatni rivojlantirish va tabiiy monopoliyalarda tarif siyosati muhokama qilinadi. O‘zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari, jumladan “Raqobat to‘g‘risida” qonun, tabiiy monopoliyalar to‘g‘risidagi qonun hamda monopoliyaga qarshi kurash bo‘yicha farmonlar misol sifatida keltiriladi. Tadqiqot natijalari monopoliyalarning iqtisodiyotga ta’sirini aniqlash, bozor muvozanatini saqlash va davlat siyosatini shakllantirishda amaliy tavsiyalar beradi.

O‘zbekistonda amalda bo‘lgan soliq tizimi, soliq imtiyozlarining joriy etilishi. Amaldagi soliq stavkalari va soliqqa oid qonun hujjatlarining ijrosi o‘rganib chiqilgan. Shundan kelib chiqib, O‘zbekistondagi soliqqa oid qonun hujjatlariga jahon tajribasini o‘rgangan holda qo‘shimchalar kiritish orqali soliq ma’murchiligini yaxshilash bo‘yicha takliflar ishlab chiqilgan.

Mazkur maqolada bugungi kunning eng dolzarb mavzularidan biri hisoblangan Qonun – tilga e’tiborsiz, elga e’tiborsiz…, yoxud tilimiz darvozasi ochiqmi? Mavzusida o’z mulohazalarimizni bayon etamiz.