So’ngi chorak asr davomida jahon miqyosida buyuk ipak yo’li mavzusiga qiziqish o’sib bormoqda. Bu albatta, bevosita zamon talablari bilan bog’liq. Zero, dunyoda iqtisodning globallashuvi jarayoni avj olib ketayotgan ayni paytda barcha katta-kichik mamlakatlar jahon bozorlariga shu darajada bog’lanib qolganki, bularsiz iqtisodiy rivojlanishni tasavvur etish qiyin. Bu bog’lanishni mamlakatlararo o’tgan yo’lsiz amalga oshirib bo’lmaydi.Bu jihatdan ko’pgina mamlakatlar Buyuk ipak yo’liga ozmi-ko’pmi alaqador.Ayniqsa, dengiz bilan bevosita bironta yo’l orqali bog’lanmagan O’zbekiston uchun Buyuk ipak yo’li nihoyatda ahamiyatli bo’lgan va bundan keyin ham shunday bo’lib qoladi.Bu maqolani yozishimizdan maqsad, Buyuk ipak yo’li haqida ma’lumotlarni  yanada zebberishga  urunish emas.Chunki Buyuk ipak yo’li haqida bundan oldin ham uzundan-uzoq musonnifotlar bitilgan.Buyuk ipak yo’li haqida ma’lumot berishimizdan maqsad, ipak yo’lini xuffozalari orasidagi e’tiborga molik jihatlarini ko’rsatib berishdir.

Buyuk Ipak Yo‘li – qadimiy zamonlardan to XVI asrgacha Yevrosiyo qit’asini bog‘lagan yirik savdo va madaniy yo‘nalishlar tizimidir. U Xitoydan boshlanib Markaziy Osiyo, Eron, Arab zaminlari, va nihoyat Yevropaga yetib bordi. Ushbu maqolada Buyuk Ipak Yo‘lining iktisodiy, madaniy va geosiyosiy ahamiyati tahlil qilinadi. Iqtisodiyot nuqtai nazaridan yo‘lda barqaror savdo aloqalari, maxsus bojxonalar tarmog‘i va marzbonlik tizimi shakllandi. Bu yo‘nalish bo‘ylab ipak, qimmatbaho toshlar, keramikalar va dorivor o‘simliklar uzatilgan. Madaniy qiyofa jihatidan Buyuk Ipak Yo‘li turli tamaddunlararo aloqalarni mustahkamladi, buddizm, nasroniylik, islom dini, hamda hunarmandchilik sanʼatining o‘zgaruvi doirasini kengaytirdi. Yo‘l bo‘ylab qadimiy shaharlarda kitoblar kopiyasi ham sug‘orildi, bu esa ilm-fan va adabiyotning almashuviga sabab bo‘ldi. Geosiyosiy tahlilda mazkur yo‘nalish xavfsizlik, diplomatik ziyorat, va sarkarda yurishlari uchun asos bo‘lib xizmat qilgan. Bugungi kunda esa Ipak Yo‘lining merosi global logistika, turizm va diplomatlik yo‘nalishlarida qayta tiklanmoqda. Maqola davomida arkeologik qazishmalar, tarixiy manbalar va zamonaviy tadqiqotlar asosida aniq misollar keltiriladi. Shu tarzda, Buyuk Ipak Yo‘lining ilmdan iqtisodiyotgacha bo‘lgan umumiy ta’siri har tomonlama ochib beriladi.

Buyuk Ipak yo‘li hech qachon yagona bir yo’ldan iborat bo’lmagan. Uning  tarkibiga  tog’  dovonlari  orqali  otgan,  cho’llarni  aylanib  o’tgan turli yo’nalishdagi bir necha karvon yo’llari tarmog’i kirgan. Buyuk ipak yoʻli atamasi qadimda ishlatilmagan. Buyuk ipak yoʻlini tarixiy, geografik va madaniy jihatlarini ilmiy oʻrganish amalda koʻplab mamlakat olimlari tomonidan XIX asr. ning ,boshlarida uni tadqiq etishga Gʻarbiy Yevropa, Rossiya va Yaponiya olimlari salmoqli hissa qoʻshdilar. Xususan, Yaponiyada «Buyuk ipak yoʻli ensiklopediyasi» nashr qilindi. 1877-y. mashhur nemis olimi Karl Rixtgofen oʻzining «Xitoy» nomli yirik ilmiy asarida ulkan Yevroosiyo materiganing turli qismlarini bogʻlovchi yoʻllar tizimini «Ipak yoʻli» deb atagan, keyinchalik «Buyuk ipak yoʻli» atamasi qabul qilingan.

Davlatlar o’rtasidagi madaniy va iqtisodiy aloqalar rivojlanib borgani sari xalqlar o’rtasidagi aloqalar ham mustahkamlanib boradi. Qadimda mavjud bo’lgan Buyuk ipak yo’li ham shunday aloqalar natijasida vujudga kelgan. Ushbu maqolada, O’rta Osiyo va qadimgi Xitoy aloqalari rivojlanishi, sharq va g’arbni bog’lab turuvchi Buyuk Ipak yo’li vujudga kelish tarixi haqidagi ma’lumotlarga ega bo’lasiz. Shuningdek, O’rta osiyo va Xitoy munosabatlari doimo  tinchlik yo’li bilan olib borilmagan, ular o’rtasidagi harbiy to’qnashuvlar ham sodir bo’lgan. Shunga qaramasdan, ular o’rtasidagi savdo va iqtisodiy aloqalar to’xtovsix davom etgan.

Amir Temur, yoki Tamerlan, O'rta Osiyo va dunyo tarixidagi eng buyuk sarkardalardan biri hisoblanadi. Uning hayoti va faoliyati nafaqat o'z davrida, balki keyingi asrlarda ham keng muhokama qilinib, yuksak baho olgan. Temurning buyuk davlat arbobi sifatidagi roli, harbiy strategiyasi, siyosiy ko'rik va madaniyatga qo'shgan hissasi tarixi davomida katta ahamiyatga ega. Ushbu maqolada Amir Temurning davlat arbobi sifatidagi faoliyati, uning siyosiy islohotlari, harbiy yurishlari va madaniyatga qo'shgan hissalari tahlil qilinadi. Shuningdek, Temurning tashkil etgan imperiyasining tarixi va uning bugungi kunda davom etayotgan merosi haqida so'z yuritiladi.

Amir Temur  O'rta Osiyo va butun dunyo tarixida buyuk harbiy rahbar, davlat arbobi va madaniyat homiysi sifatida tanilgan. Ushbu maqola Amir Temurning davlat arbobi sifatidagi roli va uning tarixdagi o‘rni haqida so‘z yuritadi. Maqolada Temurning harbiy yurishlari, siyosiy islohotlari, iqtisodiy siyosati va madaniy merosi tahlil qilinadi. Amir Temur o‘zining harbiy muvaffaqiyatlari bilan katta hududlarni zabt etib, Temuriylar imperiyasini yaratdi. Shuningdek, u markazlashgan boshqaruv tizimini o‘rnatdi, davlatni iqtisodiy va siyosiy jihatdan mustahkamladi. Uning Samarqandni ilm-fan va madaniyat markaziga aylantirishi, ilmiy va madaniy rivojlanishga qo‘shgan hissasi uning buyukligini yanada oshiradi. Temurning siyosiy va madaniy merosi, uning davlat boshqaruvi, qonunlar va madaniy yutuqlari bugungi kunda ham o‘rganilmoqda va dunyo tarixida o‘z izini qoldirgan. Bu maqola Amir Temurning buyuk davlat arbobi sifatidagi ahamiyatini keng yoritib beradi va uning tarixdagi o‘rni hamda merosini chuqur tahlil qiladi.

Buyuk ipak yo`li mil. av. I ming yillikning 2- yarmidan to millodiy XV asrgacha, ya’ni suv yo`llari qaror topguncha sharqni g`arb bilan bog`lagan asosiy savdo yo`li bo`lib, u Xitoy, Hindiston, O`rta Osiyo, yaqin Sharq hamda O`rta dengiz mamlakatlari o`rtasidagi savdo-sotiq va madaniy aloqalarning rivojlanishida muhim rol o`ynagan.  O`rta Osiyo Buyuk ipak yo`li chorrahalarida joylashgan bo`lganligi uchun ham bu yo`lning ta’siri va ahamiyati juda katta bo`lgan. Buyuk ipak yo`li orqali dunyo madaniyatining beshigi bo`lgan mamlakatlar o`rtasidagi jug`rofiy va milliy to`siqlardan ustun turadigan chinakam xalqaro muloqotlarga yo`l ochilgan. Bugun jahon madaniyati erishgan cho`qqidan sezayotganligini guvohi bo`lamiz.

1987 yil YUNESKO madaniy taraqqiyot bo’yicha BMTning umumjahon dekadasi doirasida “Ipak yo’li — muloqot yo’li” xalqaro dasturini qabul qildi. Bu dastur O’rta Osiyo xalqlari boy madaniy tarixlarini keng qamrovda tadqiq etishni nazarda tutadi. Biroq uning asosiy maqsadi — Sharq bilan G’arb o’rtasida yanada mustahkamroq madaniy va iqtisodiy aloqalar o’rnatish, ushbu buyuk qit’alarda yashovchi ko’p sonli xalqlar o’rtasidagi o’zaro munosabatlarni yaxshilashdan iborat. Ko’plab (30 dan ziyod) xalqaro ilmiy konferentsiya (jumladan, Samarqand, 1990 yil oktabr; Buxoro, 1996 yil Fevral) va seminarlar o’tkazildi. Buyuk ipak yo’li bo’ylab birgalikda xalqaro ekspeditsiyalar uyushtirildi, kinofilmlar yaratildi, kitoblar, broshyuralar va maqolalar chop etildi, ba’zi arxeologik va me’moriy yodgorliklar ta’mirlandi. Ba’zi bir Sharq mamlakatlarida (Hindiston, Xitoy, O’zbekiston, Shri Lanka, Yaponiya) Buyuk ipak yo’lini o’rganish bo’yicha maxsus ilmiy institutlar barpo etilgan.

Insoniyat tarixida eng katta va buyuk imperiyalardan biri Temuriylar imperiyasi asoschisi buyuk bobokalonimiz Amir Temur nafaqat harbiy sarkarda, balki bunyodkor, adolatli shaxs sifatida ham tarixda chuqur iz qoldirgan bo‘lib, Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev: Buyuk Sohibqiron Amir Temur bobomizning: “Adolat har bir ishda xamrohimiz va dasturimiz bo‘lsin” degan chuqur ma‘noli so‘zlari har birimiz uchun hayotiy e‘tiqodga aylanishi zarur” degan so‘zlari ham buyuk Sohibqironnig har ishda adolatli shaxs sifatida kelаjak avlodga faxriy o‘rnak bo‘la olishining yorqin ifodasidir.

Buyuk ipak yo’li qadimdan sharq bilan g’arbni bog’lovchi karvon yo’li bo’lib xizmat qildi. ”Buyuk ipak yo’li “atamasi kirib kelganiga ko’p bo’lgani yo’q.U ilk bor  1877-yilda nemis geografi Vilgelim Rixtgofen tomonidan nashr qilingan “Xitoy”nomli kitobida uchraydi.Buyuk ipak yo’li Xitoy, Hindiston, O’rta Osiyo, Yaqin Sharq hamda O’rta dengiz bo’yi mamlakatlari o’rtasidagi savdo-sotiq va madaniy aloqalar rivojlanishida muhim rol o’ynagan. Ushbu maqolada Buyuk ipak yo’lini tiklash dasturlari haqida ham ma’lumotlar kiritildi va yoritib berildi.

Ushbu maqolada Farg‘ona vodiysi orqali o‘tgan Buyuk ipak yo‘lining tarixiy yo‘nalishlari va ularning iqtisodiy ahamiyati tahlil qilinadi. Tarixiy yozma manbalar, arxeologik dalillar va raqamli kartografik vositalar asosida mintaqaning qadimiy savdo-sotiqdagi roli ochib beriladi. Ayniqsa, vodiyning hunarmandchilik va urbanizatsiyadagi o‘rni, karvon yo‘llarining tashkil topishi va mintaqaviy integratsiyaga ta’siri chuqur o‘rganiladi.

Insoniyat tаrаqqiyotidа  shundаy tushunchаlаr mavjudki hech qachon  o’z   ma'nosini yo'qotmaydi.   Bu do'stlik tushunchasi. Asrlar davomida u insoniyat jаmiyatining enг muhim ko'rsatkichi sifatida o'rganilаdi. Do'stlik haqida ko'plab fikrlar bildirilgan va oltin so'zlar ifodalangan. Ulardа barcha xalqlar va millatlarning buyuk  mа’nаviy boyliklari ifoda etilgаn. Ushbu maqolada biz buyuk ajdodimiz Ibn Sinoning do'stlik haqidagi ba'zi fikrlarini keltirdik, unda mutafakkirning do'stlik va do'stlarni tanlash haqidagi ajoyib fikrlari bayon etilgan.

Ushbu maqolada buyuk geografik kashfiyotlarning boshlanish sabablari, uning mohiyati, yangi yerlarning kashf qilinishi, kashf qilingan yerlarni o’rganalishi, mustamlakaga aylantirilishi hamda mustamlakachilik oqibatlari shuningdek yangi savdo yerlarining paydo bo’lishi haqida ma’lumotlar beriladi.  

Ona Vatanimiz O‘zbekiston qadimiy va betakror tarixga ega bo‘lib, bu tarix sahifalarida jasoratli sarkardalar, ulkan mutafakkirlar, buyuk olimlar va fidoyi ziyolilar tomonidan yozilgan oltin sahifalar hamon porlab turadi.

Xitoy – Buyuk ipak yo`li iqtisodiy tasmasi konsepsiyasi asoschilaridan biri sifatida Xitoy Xalq Respublikasi bugungi kunda jahon iqtisodiyotida o`zining mustahkam o`rniga ega bo`lgan dunyoning AQSHdan keyingi ikkinchi raqamli mamlakati hisoblanadi. Xitoy Xalq Respublikasi bugungi kunda dunyoning 200 dan ortiq mamlkatlari bilan savdo iqtisodiy hamkorlik munosabatlarini olib borishi bilan birga rivojlanayotgan mamlakatlar orasida eng kuchli iqtisodiy salohiyatga ega bo`lgan mamlakat hisoblanadi.

Maqola, O'zbekiston milliy iqtisodiyotining rivojlanishida Buyuk Ipak Yo‘li tarixiy savdo yo‘lining ahamiyatini tahlil qiladi. Bu yo‘l Markaziy Osiyo davlatlarining geografik joylashuvi tufayli xalqaro savdo, turizm, sarmoya jalb qilish va madaniyatlararo hamkorlik uchun keng imkoniyatlar yaratgan. "Bir makon, bir yo‘l" tashabbusi doirasida amalga oshirilayotgan loyihalar O‘zbekistonning eksportini oshirish, yangi bozorlarga kirish, iqtisodiy diversifikatsiya va texnologik taraqqiyotga yordam beradi. Ushbu savdo yo‘li orqali O‘zbekistonning global iqtisodiy va madaniy jarayonlarda faol ishtiroki hamda iqtisodiy barqarorligini ta'minlashdagi roli muhokama qilinadi. nechata so'zdan iborat.

Baholash usullari ta'lim tizimlari o'quvchilarning o'rganishi va yutuqlarini qanday o'lchashini tushunishning muhim qismidir. Amerika Qo'shma Shtatlari va Buyuk Britaniya, ikkalasi ham yaxshi tashkil etilgan va hurmatli ta'lim tizimiga ega, baholashga bo'lgan yondashuvlarida qiziqarli qarama-qarshiliklarni taqdim etadi. Ikkala tizim ham akademik muvaffaqiyatni ta'kidlasa-da, ularning baholash strategiyalari tarixiy, madaniy va pedagogik omillar tufayli sezilarli darajada farqlanadi. Shu sababli, ushbu maqola ikkala mamlakatda qo'llaniladigan baholash usullarini o'rganadi, ularning formativ va summativ yondashuvlariga, baholash tizimlariga va ushbu amaliyotlarni shakllantiradigan madaniy ta'sirlarga alohida e'tibor beradi.

Dunyo astronomiya fani taraqqiyotida o’rta asr Sharq astronomiyasi, jumladan, Markaziy Osiyo olimlarining faoliyati alohida o’rin tutadi.Bu davrda ayniqsa, Quyosh,Oy va sayyoralarning harakat nazariyasi, amaliy astronomiyaning vaqt va joyning geografik koordinatalarini aniqlashga doir masalalari bo’yicha O’rta Osiyo, xususan, o’zbek allomalari juda boy meros qoldirdilar. Bu davrda musulmon mamlakatlarning yuzlab buyuk mutafakkirlari astronomiya, matematika va falsafa fanlari bo’yicha tadqiqot ishlari bilan mashg’ul bo’ldilar.Ular ichida: Muhammad al-Xorazmiy, Ahmad al- Farg’oniy,Abu Nasr al- Farobiy, Abu Rayhon Beruniy, Abu Ali ibn Sino, Umar Xayyom, Abu Mahmud Hamid al-Xo’jandiy,Nasuriddin at-Tusiy, Mahmud al-Chag’miniy, Qozizoda Rumiy, G’iyosiddin Jamshid Koshiy va Mirzo Ulug’bek kabi mashhur siymolar o’z ijodlari, ilmiy meroslari bilan Markaziy Osiyo xalqlarininggina emas, balki dunyo xalqlarining boyligiga aylanib, bugun jahonning barcha ellari orasida hurmat bilan tilga olinadilar.Ushbu maqolada ana shunday buyuk’ allomalardan biri buyuk astronom Mirzo Ulug’bek  haqida so’z ketadi.

Ushbu maqolada Boburiylar sulolasining buyuk podshohlaridan bo‘lgan Akbarshoh davrida Hindistonda barpo etilgan bog’lar va ularning uslublari, mahobati, ta'rifi RALZ’OS TILAK h aqida

Ushbu maqolada  Imom Buxoriy ijodiy merosida Islom dini insonlar e’tiqodini mustahkamlab, ular uchun  ma’naviy ozuqa, qadriyatlarning umumbashariy ahamiyatga ega ekanligi, yoshlar ongiga allomaning buyuk hizmatlari haqida ma’lumotlar berilgan. Allomaning buyuk merosi haqida  Islom dinida shunday ajoyib g‘oyalar, qarashlar, ta’limotlar, falsafiy axloqiy qoida va o‘gitlar mavjudki, ularga amaliy faoliyatda asoslanish  kabi bir qator masalalar ko‘rilgan.

Ushbu tezis IX-XII asrlarda Markaziy Osiyoda yuzaga kelgan madaniy uyg‘onish va ilm-fan rivojlanishi haqida. Tezisda buyuk allomalar, ularning ilmiy merosi, va ilmiy markazlarning ahamiyati ko‘rsatilgan. Shuningdek, ilm-fan va madaniyatning jahon sivilizatsiyasiga qo‘shgan hissasi hamda Renessansning boshlanishiga ta’sirita’riflanadi.

Maqolada buyuk mutafakkir Alisher Navoiyning tabiiy fanlarga boʻlgan qiziqishi va ana shu fanlardan olgan bilimlarini oʻz asarlarida aks
ettirishi yoritilgan.

Maqolada qadimdan ilmiy va madaniy markaz sifatida tanilgan, Termiz shahrining islom ilmlari, hadis va tasavvuf sohalarida yetuk olimlar yetishtirganligi haqida so‘z yuritiladi. Termizda tug‘ilib o‘sgan buyuk alloma Hakim Termiziyning hayoti va ilmiy faoliyati chuqur tahlil qilinib, uning ilmiy merosi, asarlari va dinimiz rivojiga qo‘shgan ulkan hissasi yoritiladi. Hakim Termiziy o‘z davrida diniy firqalar va guruhlarning noto‘g‘ri e’tiqodlariga qarshi turib, ilmiy asoslangan fikrlari bilan aholini to‘g‘ri yo‘lga boshlagan olim sifatida ta’riflanadi. Shuningdek, maqolada Hakim Termiziyning oilasi, yoshlik yillari, ilmiy tarbiyadagi otasining ro‘li, shuningdek, uning hadis va tasavvuf ilmlaridagi yutug‘i alohida ta’kidlangan. Maqola buyuk ajdodimizning ilmiy merosi har doim e’tiborli bo‘lib kelganini va hozirga qadar ham dolzarbligini namoyon etadi.

Ushbu maqolada xalqimizning asl farzandi, millatimniz faxri va g‘ururi, buyuk daho, mutafakkir, xalqparvar shoir, vafodor inson, g‘azal mulkining sultoni Mir Alisher Navoiyning o‘zbek adabiyotidagi obrazi haqida fikr yuritilgan.

Maqolada tarixnavis adib Mirkarim Osimning “Ibn Sino” qissasi talqini berilgan. Bu qissani bolalarga qanday ahamiyati borligi, kitob mutolaasini yosh kitobxonlarga ta’siri, buyuk ajdodlar vorisi ekanligimiz to‘g‘risida ma’lumotlarga ega bo‘ladilar. Maqolani o‘qiganda ulug‘ siymo kimligini yanada mukammalroq tarzda bilib oladilar. Ayrim ochilmagan qirralarini, yuksak mahorat egasi bo‘lgani haqida to‘liq ma’lumot oladilar. Bu esa murg‘ak qalblar qalbida insoniy fazilatlarning barq urishiga sababchi bo‘ladi. Ezguliklarga intiladilar, ular ongida turli xil yot g‘oyalarga qarshi “immunitet” hosil bo‘ladi.