Ekologik toza qishloq xo'jaligi - bu hosildorlikni saqlab qolish yoki yaxshilash bilan birga dehqonchilikning atrof-muhitga ta'sirini kamaytirishga qaratilgan yondashuv. Ushbu maqolada ekologik toza qishloq xo'jaligining asosiy usullari, jumladan, organik dehqonchilik, agroo'rmon xo'jaligi, qishloq xo'jaligini muhofaza qilish va iqlimga mos qishloq xo'jaligi ko'rib chiqiladi va ularning ekologik va iqtisodiy foydalari ta'kidlanadi. Organik dehqonchilik kimyoviy ifloslanishni kamaytiradi va tabiiy manbalardan foydalanish orqali biologik xilma-xillikni rivojlantiradi. Agroforestry tuproq salomatligini yaxshilaydi, uglerodni ajratadi va fermerlarga qo'shimcha daromad keltiradi. Qishloq xo'jaligini muhofaza qilish suvni ushlab turishni, tuproq unumdorligini yaxshilaydi va tuproq buzilishlarini kamaytiradi, iqlimdan oqilona qishloq xo'jaligi esa iqlim o'zgarishiga chidamliligini oshiradi. Ekologik toza qishloq xo‘jaligi amaliyotini qabul qilish issiqxona gazlari chiqindilarini kamaytirish, tuproq salomatligini yaxshilash va oziq-ovqat xavfsizligiga hissa qo‘shishi ko‘rsatilgan. Aniq imtiyozlarga qaramay, yuqori boshlang'ich xarajatlar va texnik bilimlarga bo'lgan ehtiyoj kabi muammolar saqlanib qolmoqda. Ekologik toza qishloq xo'jaligini kengroq joriy etish va barqaror qishloq xo'jaligi tizimlarini rag'batlantirish uchun siyosatni qo'llab-quvvatlash va moliyaviy rag'batlantirish muhim ahamiyatga ega.

Qishloq xo‘jaligi  мamlakatimiz iqtisodiyotining yetakchi tarmoqlaridan biri xisoblanadi. 2018 yilda qishloq xo‘jaligining O‘zbekiston yalpi ichki mahsulotidagi ulushi 28,8 foizni tashkil qildi.2018 yilda qishloq xo‘jaligi mahsulotlarining 53,2 foizi o‘simlik mahsulotlarini, 46,8 foiz chorvachilik mahsulotlarini tashkil etdi. 2017 yilda qishloq xo‘jaligida 3,7 million kishi ish bilan ta'minlandi (jami ish bilan ta'minlanganlarning 27,2 foizi). Mamlakat aholisining deyarli yarmi qishloq joylarida yashaydi (2019 yil 1 yanvar holatiga ko‘ra O‘zbekistonda 33,25 mln. kishi, shu jumladan, qishloq joylarda 16,45 mln kishi (aholining 49,5 foizi) yashaydi). Bugungi kunda qishloq xo‘jaligini rivojantirish uchun turli loyihalar va kreditlar amalga oshirilmoqda. Masalan, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018 yil 20 iyundagi «Xalqaro tiklanish va taraqqiyot banki ishtirokidagi «O‘zbekiston Respublikasida meva-sabzavotchilik tarmog‘ini rivojlantirish» loyihasini amalga oshirishga doir qo‘shimcha chora-tadbirlari to‘g‘risida»gi PQ-3790-sonli qarori asosida 2015-2023-yillar uchun ishlab chiqilgan marketing strategiyasi bunga misol bo’la oladi.

Ushbu maqolaning maqsadi qishloq xo’jaligida faoliyat olib borayotgan hodimlarning mehnat muhofazasi qilish bo’yicha huhuq va majburiyatlarini tahlil qilish va buni ularga  yetkazishdir.Jahon bo’yicha iqtisodiy faol aholining 45,2% qishloq xo'jaligi bilan shug'ullanadi. Bugungi kunda qishloq xo'jaligidagi baxtsiz hodisalarni kamaytirishning eng dolzarb yechimi qishloq mehnatkashlarining mehnatlari samaradorligi va samaradorligini oshirishga imkon beradigan mehnat sharoitlarini yaratishdir. Bunday mehnat sharoitlarini yaratishda albatta qonun va qonun osti hujjatlariga tayanishimiz kerak bo’ladi. Xodimlarni bu borada o’qitish va qayta tayyorlash qonun bilan belgilap qo’yilgan. Aksariyat hollarda, qishloq xo’jaligidagi qonun buzarliklar va baxtsiz xodisalar, xodim va ish beruvchi o’rtasidagi nizolar va tushunmovchiliklar o’z huquqlari hamda majburiyatlarini bilmaslik va amal qilmasligi oqibatida yuzaga keladii. Biz ushbu maqolada qishloq xo’jaligi xodimlarining mehnat muhofazasi qilish bo’yicha huquq va majburiyatlarini birma-bir ko’rib chiqamiz va albatta bularni bilishlari  baxtsiz xodisalarni kamayishiga bir yechim bola oladi.

Ushbu maqolada iqtisodiyotning asosiy tarmoqlaridan hisoblangan qishloq xo’jaligining o’ziga xos xususiyatlari yoritilgan. Jumladan, milliy iqtisodiyotning shakllanishida qishloq xo’jaligining hissasi, uning tarmoqlar holati atroflicha berilgan. Qishloq xo’jaligi samaradorligini oshirishda, qishloq xo’jaligi asosiy ishlab chiqarish vositasi hisoblangan er-tuproq resursini unumdorligini ko’tarishda, meliorativ chora-tadbirlarni roli ko’rsatilgan. Shuningdek, mutaxassislar tomonidan Sirdaryo viloyati sug’oriladigan qishloq xo’jalik erlarini unumdorlik darajasini aniqlash bo’yicha bajarilgan tuproq-baholash ishlarining yakuniy natijalari, sug’oriladigan erlar unumdorlik darajasiga qarab, sifat jihatidan  kadastr guruhlariga ajratilganligi berilgan. Aynan yangi o’zlashtirilgan hududlarga kiruvchi Sirdaryo viloyati qishloq xo’jaligining taraqqiyotida meliorativ ishlarning roli va bu jarayonga respublika doirasida qanchalik e’tibor qaratilayotganligi  tahlil qilingan va xulosalangan.

Ushbu maqolada qishloq xo’jaligi hayvonlari maxsuldorligiga hayvonlarni saqlash, oziqlantirish va boqish texnologiyalari haqida so’z yuritladi. Bunda hayvonlarni saqlashda qo’yiladigan sanitariya talablari, hayvonlarning fiziologik holati bilan bog’liq holda saqlash talablari haqida ma’lumotlar berilgan. Qo’shimcha ravishda hayvonlarni yayratish haqida ma’lumotlar ham mavjud.  Hayvonlarni oziqlantirishni hayvonlarning sog’lig’iga, maxsuldorligiga, maxsulot sifatiga ta’siri haqida ham so’z yuritiladi.

Qishloq joylarda oziq-ovqat qiymati zanjirini kengaytirish oziq-ovqat xavfsizligini yaxshilash, kichik fermerlar daromadlarini oshirish va mahalliy iqtisodiy rivojlanishni ta'minlash uchun juda muhimdir. Ushbu maqola strategik hamkorlikni shakllantirish, ishlab chiqarish tizimlarida innovatsiyalarni qo'llab-quvvatlash, ishtirokchi yondashuvlarni qo'llash va infratuzilmani rivojlantirishga sarmoya kiritish kabi usullar orqali ushbu qiymat zanjirlarini oshirish strategiyalarini o'rganadi. Qishloq jamoalari oziq-ovqat qiymati zanjirlarini mustahkamlash orqali oziq-ovqatdan foydalanish imkoniyatini yaxshilashi, hosildan keyingi yo'qotishlarni kamaytirishi va barqaror qishloq xo'jaligi tizimlarini yaratishi mumkin. Natijalar shuni ko'rsatadiki, oziq-ovqat qiymatini oshirish zanjiri kichik fermerlarning daromadlarini oshiradi, oziq-ovqat xavfsizligini yaxshilaydi va qishloq jamoalari uchun ijtimoiy va iqtisodiy foyda keltiradi. Biroq, ushbu imkoniyatlarni to'liq ro'yobga chiqarish uchun bozorga kirishning cheklanganligi va moliyalashtirish kabi muammolarni hal qilish kerak. Maqolada qishloq oziq-ovqat tizimlarining uzoq muddatli muvaffaqiyati va barqarorligini ta'minlashda qo'llab-quvvatlovchi siyosat asoslarining muhimligi ta'kidlangan.

Ushbu maqolada Urganch tumanidan amaliy ish sifatida foydalanib, qishloq xo'jaligi tarmoqlari va hududiy tarkibini yaxshilash uchun kartografik usullarni qo'llash o'rganiladi. Tadqiqot qishloq xo'jaligini rejalashtirish va resurslarni taqsimlashni optimallashtirishda kartografiya imkoniyatlarini tahlil qilishga, shu bilan qishloq xo'jaligi tizimlarining samaradorligi va barqarorligini oshirishga qaratilgan. Geografik axborot tizimlari (GIS) va fazoviy tahlil usullaridan foydalanish orqali maqolada qishloq xo'jaligi tarmoqlarining fazoviy dinamikasi to'g'risida qimmatli tushunchalar berilgan bo'lib, ularning hududiy tarkibiga ta'siri ta'kidlangan. Natijalar shuni ko'rsatadiki, kartografik usullar ongli ravishda qaror qabul qilishni osonlashtiradi, erdan foydalanish amaliyotini yaxshilaydi va barqaror qishloq xo'jaligi tizimlarini rivojlantirishga yordam beradi.

Ushbu maqola quyosh energiyasi haqida ma’lumotlar va quyosh energiyasining qishloq xo'jaligi va agrosanoatni rivojlantirishdagi potentsial rolini o'z ichiga oladi. Quyosh energiyasining afzalliklaridan foydalanish va turli xil agrotexnika ishlarini bajarish uchun mo’ljallangan. Bundan tashqari, qishloq xo'jaligini turli yo'llar bilan qo'llash orqali takomillashtirish bo'yicha hozirgacha olib borilgan tadqiqotlar ham ushbu maqolada yoritib berilgan. Ushbu maqola energiya tadqiqotchisi va fermerlar o'rtasida turli xil xususiyatlarga ega quyosh energiyasidan foydalanishni qanday muvofiqlashtirishni o’rgatadi.

Bugungi kunda respublikamizda muhtaram Prezidentimiz tomonidan qishloq xo‘jaligini raqamlashtirish, qishloq xo‘jaligi sub'ektlari o‘rtasidagi o‘zaro munosabatlarda bozor tamoyillarini joriy etish, zamonaviy resurs tejovchi va intensiv agrotexnologiyalarni joriy etishga alohida e'tibor qaratilmoqda. 2017-yildan 2022-yilgacha butun dunyo bo‘ylab «aqlli» qishloq xo‘jaligi uchun avtomatlashtirilgan tizimlar va texnologiyalarning ommalashishi taxmin qilinmoqda. Xususan,o‘zgaruvchan tezlikdagi texnologiya tizimi va GPS-qabul qiluvchi qurilmalar ushbu tarmoq o‘sishiga salmoqli hissa qo‘shadi. Tobora ko'proq qishloq xo'jaligi ishlab chiqaruvchilari GPS navigatsiya tizimlaridan foydalanmoqdalar, o'z ishlarida kosmik yo'ldoshlar va dronlardan olingan ma'lumotlarga ishonadilar va o'z ob-havo stansiyalariga ega bo'ladilar.

Ushbu maqolada milliy iqtisodiyotning yetakchi tarmoqlaridan biri bo‘lgan agrar sohada turli mulkchilik va xo‘jalik yuritish shakllariga asoslangan ko‘p ukladli iqtisodiyot barpo etilganligi tahlil qilingan. Sohada rivojlangan bozor munosabatlarining tarkib topishi va albatta iqtisodiyotning globallashuv jarayonlari shiddat bilan rivojlanib borayotgan hozirgi davrda qishloq xo‘jaligini investitsion-innovatsion asosda rivojlantirish, qishloq xo‘jalik mahsulotlari raqobatbardoshligini oshirish, qishloq xo‘jalik korxonalarida yetishtirilayotgan mahsulotlarning ichki va tashqi bozorlarda o‘rnini yanada mustahkamlash uchun xizmat qilishi ko‘rsatib o‘tilgan.

Ushbu maqolada O‘zbekistonning mustaqilik yillaridagi ya’ni 1990-1995 yillardagi  qishloq xo‘jaligining xolati va bir nechta kamchiligi  yoritib tahlil qilindi. SSSR dan ajralib chiqandan so‘ng qishloq xo‘jaligini holatini ham to‘laqonli tahlil qilib boriladi. Bundan tashqari 1996-yildagi xalqaro iqtisodiy makonda sodir bo‘lgan paxta inqirozini O‘zbekiston qishloq xo‘jaligiga tasirini namoyon etadi. Shuningdek, ushbu tezisda qishloq xo’jaligi maxsulotlarini ishlab chiqarish, o’sha davrdagi aholi uchun qishloq xo’jaligi ahamiyati baholanadi.

Qishloq xo'jaligi kartalari fermerlar va qishloq xo'jaligi tadqiqotchilari uchun ekinlar, tuproq salomatligi va hosildorlikni rejalashtirish va kuzatishda muhim vositadir. Zamonaviy texnologiyalar qishloq xo'jaligi kartalarini yaratish va ulardan foydalanish usulini inqilob qildi, bu esa aniqroq va samarali ish yuritishga imkon berdi. Ushbu maqolada biz qishloq xo'jaligi kartalarini yaratishning ba'zi zamonaviy usullarini, ularning afzalliklari va potentsial dasturlarini o'rganamiz.

Maqolada qishloq xo‘jaligi korxonalari faoliyati bilan bog‘liq risklar va ularni o‘zaro sug‘urtalash jamiyatlari tashkil etish orqali sug‘urtalashning o‘ziga xos xususiyatlari hamda uning afzalliklari to‘g‘risida va bu borada uzoq yillik tarixga ega bo‘lgan xorijiy mamlakatlar tajribalari sifatida Kanada tajribasi yoritib berilgan va ushbu tajribani O‘zbekistonda qo‘llash bo‘yicha tavsiyalar ishlab chiqilgan.

Ushbu maqolada Qishloq xo‘jaligining respublika xalq xo‘jaligida tutgan o‘rnini, qishloq xo‘jaligining o‘ziga xos xususiyatlarini, tarmoqning iqtisodiy-ijtimoiy ahamiyatini, erkin bozor iqtisodiyotini shakllantirish bosqichlaridagi o‘zgarishi, ularga ta’sir etuvchi omillarni tahlil qilishni, qishloq xo‘jaligini rivojlantirishga qaratilgan hukumatning tashkiliy, iqtisodiy va ijtimoiy chora-tadbirlari va qishloq xo‘jaligini rivojlantirish haqida ma’lumotlar keltirilgan.

O‘zbekiston SSR qishloq xo’jaligi 1946-1980 yillarda markaz tomonidan boshqarilishi oqibatida paxta yakkahokimligi munosabatlari asosiy o’ringa chiqqan edi. SSSR va Yevropa davlatlarining iqtisodiy va madaniy aloqalarida aynan O’zbekistonning roli katta edi. Paxta tolasi va qishloq xo’jaligi mahsulotlari yetkazib berish, shuningdek yevropa davlatlari xususan Germanya Demokratik Respublikasida qishloq xo’jaligi sanoat uskunlari olib kelishini, elektr jihozlariga bo’lgan talabnimg shu mamalakat bilan iqtisodiy aloqalarda taminlanganligi muhim ahamiyatga ega bo’ldi. Xalqaro aloqalarda yengil sanoat tizimining yaxshi savdo munosabatlariga yo’l qo’yilishi oqibatida xalqaro aloqalar ham keng rivojlanish eshiklari  ochdi.  Davlatlarning iqtisodiy aloqalarida boshqaruv modelining bir xilligi ham muhim ahamiyatga ega. Aynan bu ikkala davlatda ham sotsialistik boshqaruvning rivojlangan davri bo’lganligi, qishloq xo’jaligi, yengil sanoatning yevropada oqsashi natijasi, paxta tolasi yetkazib berishda O’zbekiston SSRning ustunligi jihatlari bilan iqtisodiy va madaniy aloqalar rivojlandi

Ushbu maqolada oziq-ovqat muammosini hal qilishda qishloq xo‘jaligining o‘rni tahlil qilingan. Shuningdek, qishloq xo‘jaligida bugungi kunda amalga oshirilayotgan islohotlarga e’tibor qaratilgan. O‘zbekiston respublikasi qishloq xo‘jaligini rivojlantirishning 2020-2030 yillarga mo‘ljallangan strategiyasi mazmunidan kelib chiqgan holda, tahliliy ma’lumotlar o‘rganilgan. Qishloq xo‘jaligida erishilayotgan yutuqlar tahlili asosida, soha oldida turgan muammolar ko‘rsatib berilgan.

Surunkali kataral endometrit bachadon shilliq qavatining surunkali yallig'lanishi deb ataladi, bu bachadondan doimiy ravishda kataral ekssudatning chiqishi bilan tavsiflanadi. Ushbu maqolada surunkali kataral endometrir kasalligining kelib chiqishi sabablari, unga tashxis qo’yish, uni  davolash va oldini olish choralari haqida ma’lumotlar keltirilgan.

Qishloq xo‘jaligini raqamlashtirish innovatsion yondashuv bo‘lib, ayniqsa yillar davomida texnologiya sezilarli darajada rivojlangan rivojlanayotgan mamlakatlarda ommalashib bormoqda. Bu jarayon aqlli qishloq xo‘jaligi yoki aniq qishloq xo‘jaligi deb nomlanadi va u hosildorlikni optimallashtirish uchun zamonaviy texnologiyalardan foydalanadi.  

Tuproqlar oziq-ovqat xavfsizligi va qishloq xo'jaligining barqaror rivojlanishida, ayniqsa, iqlim sharoiti noqulay bo'lgan hududlarda, masalan, Qoraqalpog'iston Respublikasida muhim rol o'ynaydi. Ushbu hudud tuproqlarning sho'rlanishi bilan bog'liq jiddiy muammolarga duch keladi, bu ularning unumdorligiga va shuning uchun ekinlarning hosildorligiga salbiy ta'sir qiladi. Zamonaviy sug'orish tizimlarini qo'llash nuqtai nazaridan tuproq xususiyatlarini o'rganishning dolzarbligi sho'rlanishga qarshi kurashish va qishloq xo'jaligi mahsuldorligini oshirish uchun samarali echimlarni izlash zarurati bilan bog'liq. Tomchilatib sug'orish va er osti sug'orish kabi zamonaviy sug'orish texnologiyalaridan foydalanish tuproq sharoitlarini sezilarli darajada yaxshilaydi va suv resurslaridan foydalanishni optimallashtiradi. Ushbu tadqiqot tuproq xususiyatlari va qo'llaniladigan sug'orish tizimlari o'rtasidagi munosabatlarni aniqlashga qaratilgan bo'lib, fermerlar va qishloq xo'jaligi mutaxassislari uchun amaliy tavsiyalar berish hamda mintaqaning barqaror rivojlanishiga ko'maklashish imkonini beradi.

Qoraqalpoǵiston Respublikasida suv taqchilligi kuchayib, qurib borayotgan Orol dengizi qoridan har yil 16 million tonnadan kuproq changli-tuzangli-tuzlar aralashmasi ekish erlariga kelib tushmaqda. Erlarning degradaciyalanishb har xil sabablar bilan faol foydalanishdan chiqib ketish jarayonlari  kuchayib bormaqda. Bunga asosiy sabablardansuv tanqisligi, dehqonchilik uchun zarur bwlgan suv ehtiyojining 1999-2001 chi yillari  39-41% ga, 2007-2010 chi yillari 50-55% ga  va sungi yillari suv ta`minati 54-58 %gacha kamayishi, Orolga umuman suv tushmay quyganligi, insoniyatni tashvishlantiradi.

Qishloq xo’jaligi ishlab chiqarishida, jumladan uzumchilikda yangi texnologiyalarni qo’llash bo’yicha Sharqiy Osiyo mamlakatlarida meva-uzum saqlashning qadimiy usullari bilan birga zamonaviy texnologiyalar bilan birgalikda, yangi texnika va texnologiyalar asosida zamonaviy hom ashyolardan tayyorlangan o’rovchi materiallardan keng foydalanish tartib qoidalari va ularning mahsulot sifati hamda boshqa ko’rsatkichlariga ta’sirini o’rganish borasida ilmiy tadqiqot ishlari olib borilmoqda.

Ushbu maqolada qishloq xoʻjaligi mahsulotlarini sifati va xavfsizligini ta’minlash hamda ularni eksport salohiyatini oshirishda xalqaro standart talablari bilan bilan bogʻliq faoliyat yoritilgan. Qishloq xoʻjaligi mahsulotlarini eksport salohiyatini oshirishda xalqaro standart “GSP+” tizimini o‘rni va ahamiyati hamda ulardan samarali foydalanish imkoniyatlari alohida taʼkidlangan.

Mazkur maqolada O‘zbekiston Respublikasi qishloq xo‘jaligini rivojlantirishga qaratilgan islohotlar va tarmoqqa taqsimlanayotgan investitsiyalar, ulardan samarali foydalanishning ekonometrik tahlillari hamda qishloq xo‘jaligi iqtisodiyotining samarali tashkil etish bo‘yicha ilmiy taklif va tavsiyalar bayon etilgan.

Donli ekinlar qishloq xo’jaligining ajiralmas qismidir chunki qishloq xo’jaligi yerlaridan qariyb 90 %ini donli ekinlar tashkil qiladi. Shu bois, donli ekinlarni turli xil zararkunandalardan himoya qilish va xalqqa tayyor ozuqa tariqasida yetkazib berish muhim masaladir. Shu sababli, qishloq xo’jaligida donli ekinlarning hosildorligini oshirish va zararkunandalarga qarshi kurashish uchun biostimulyatorlardan keng foydalaniladi. Biostimulyatorlardan foydalanish qishloq xo'jaligi o'simliklarining hosildorligi va barqarorligini oshirish usullaridan biridir. Shu bois ushbu maqolaning asosiy vazifasi – Qoraqalpog’iston respublikasining qishloq xo’jaligida biostimulyatorlardan foydalanib, yuqori hosildorli donli ekinlar yetishtirish va biostimulyatorlarning donli ekinlarning ozuqaviy sifatiga ta’sirini aniqlashdan iboratdir. Tadqiqot natijasiga ko’ra, Qoraqalpog’iston respublikasida biostimulyatorlarni donli ekinlarga qo’llash orqali samarali natijaga erishildi va biostimulyatorlarning donli ekinlarning ozuqaviy sifatiga nojuya ta’siri sezilmadi.

Uzoq davom etgan agrar oʻzgarishlar sharoitida qishloq xoʻjaligining samarali faoliyat yuritishi va rivojlanishi qishloq xoʻjaligi mahsulotlarining bozor konyunkturasini chuqur oʻrganishni taqozo etadi. Zero, opportunistik kuzatuvlar qishloq xo‘jaligi mahsulotlari bozorining holati, rivojlanish tendentsiyalari, muammoli jihatlari to‘g‘risida xolis ma’lumot olishni ta’minlaydi, bu esa iqtisodiy faoliyat natijasida raqobatdosh ustunliklarni qo‘lga kiritish va xavfni minimallashtirish, shuningdek, bozorning tegishli segmentini, bozor o‘rnini tanlash, diversifikatsiyaning to‘g‘ri yo‘nalishini tanlash, qishloq xo‘jaligi mahsulotlariga maqbul narxlarni belgilash imkonini beradi.