Internetda intellektual mulk huquqlari tushunchasining paydo bo‘lishi va rivojlanish tarixi, uning ahamiyati, nazariy-huquqiy asoslari va o‘ziga xos jihatlari, muhofaza qilinishi, milliy qonunchilikka ta’siri hamda ayrim konseptual masalalar va ularga yechim sifatida taklif-tavsiyalar xususida fikr yuritiladi. Xorijiy mamlakatlar intellektual mulk huquqi sohasida erishilgan yutuqlar, xalqaro hamkorlik, sud amaliyoti hamda tajribalar aks ettiriladi.

Ushbu maqolada intellektual mulk tizimida sun’iy intellektning o‘rni va uning ta’siri tahlil qilinadi. Intellektual mulk inson tafakkuri natijasida yaratilgan aqliy faoliyat mahsulotlarini huquqiy himoya qilish tizimi bo‘lib, patentlar, mualliflik huquqlari, tovar belgilari, sanoat namunasi va tijorat sirlari kabi asosiy yo‘nalishlarni qamrab oladi. Sun’iy intellekt bu jarayonlarga sezilarli ta’sir ko‘rsatib, ixtirolarni yaratish, patentlash jarayonini tezlashtirish va mualliflik huquqlarini himoya qilishda muhim rol o‘ynamoqda. Tadqiqotda sun’iy intellektning patent hujjatlarini tahlil qilish, o‘xshashliklarni aniqlash, patentga layoqatlilik darajasini baholash hamda huquq buzilish holatlarini oldindan aniqlashdagi roli yoritiladi. Shuningdek, tovar belgilari  va mualliflik huquqlari sohasida sun’iy intellektning o‘rni, plagiat va kontrafakt mahsulotlarga qarshi kurashishdagi imkoniyatlari ochib bermoqda. Xalqaro tajriba asosida Yevropa Ittifoqi, Buyuk Britaniya va Xitoyda sun’iy intellektga oid qonunchilik tahlil qilinib, bu boradagi huquqiy noaniqliklar ko‘rsatib o‘tilgan. Tadqiqot natijalari sun’iy intellektning intellektual mulkni himoya qilish tizimidagi ahamiyatini ochib beradi va ushbu sohada qonunchilikni takomillashtirish zaruriyatini asoslantiradi.

Raqamli texnologiyalarning jadal rivojlanishi intellektual mulk (IP) huquqlarini himoya qilish manzarasini sezilarli darajada o‘zgartirdi. Ushbu maqola raqamli davrda IP huquqlari bilan bog‘liq qiyinchiliklar va muammolarni ko‘rib chiqadi, bunda Internet tomonidan kiritilgan murakkabliklar, dasturiy ta’minot qaroqchiligi va raqamli kontentni ko‘paytirish va tarqatish qulayligiga e’tibor qaratiladi. U intellektual mulkni himoya qilish uchun amaldagi qonunchilik asoslarini o‘rganadi va raqamli huquqbuzarlikning rivojlanib borayotgan tabiatini hal qilish uchun innovatsion echimlar zarurligini ta’kidlaydi. Tadqiqot raqamli jamiyatda innovatsiyalar va ma’lumotlarga kirishni rag‘batlantirish bilan IP himoyasini muvozanatlash muhimligini ta’kidlaydi.

Ushbu maqola zamonaviy sport tashkilotlari, xususan futbol klublarining tijoratlashtirish jarayonini huquqiy asoslarini chuqur tahlil qilishga qaratilgan. Tadqiqotda sport tashkilotlarining media huquqlari, reklama faoliyati, intellektual mulkni himoya qilish mexanizmlari hamda translyatsiya jarayonlarini tartibga soluvchi normativ-huquqiy hujjatlar o‘rganilgan. Maqolada O‘zbekiston Respublikasining “Reklama to‘g‘risida”, “Ommaviy axborot vositalari to‘g‘risida” va “Mualliflik huquqi va turdosh huquqlar to‘g‘risida”gi qonunlari bilan bir qatorda Yevropa Ittifoqining Audiovizual Media Xizmatlari Direktivasi (AVMS), Buyuk Britaniyaning Broadcasting Act 1996 va Media Act 2024 kabi xalqaro huquqiy me’yorlar tahlil qilingan. Shuningdek, FIFA va OFKning media va marketing reglamentlari, intellektual mulkni himoya qilish qoidalari ham ko‘rib chiqilgan. Tadqiqot sport tashkilotlarining moliyaviy barqarorligini ta’minlash, raqamli platformalarda kontent monetizatsiyasini rivojlantirish, reklama bozorida shaffoflikni kuchaytirish va sport tashkilotlarini himoya qilishga qaratilgan huquqiy takliflarni ishlab chiqishga asos bo‘lib xizmat qiladi.

Muallif asari — bu inson ijodiy faoliyatining turli sohalarida vujudga kelishi mumkin bo‘lgan original kreativ ijod mahsulidir. Mualliflik huquqi himoyasiga ega bo‘lishi uchun asar original bo‘lishi va tegishli shaklda ifodalangan bo‘lishi zarur. Mazmunan mualliflik huquqi — bu mutlaq va noyob huquq bo‘lib, u axloqiy-huquqiy va mulkiy-huquqiy vakolatlarni o‘zida birlashtiradi hamda muallif shaxsiyati va asarini himoya qilish imkonini beradi. Mualliflik huquqining subyektiv huquqlari har qanday ruxsatsiz foydalanilishi ularni buzish hisoblanadi va bu holat muallifga zararni qoplash huquqini beradi. Muallif, mualliflik huquqi buzilganda, moddiy va nomoddiy zarar uchun kompensatsiya talab qilish huquqiga egadir.

Intellektual mulk huquqlari insonning ijodiy va aqliy faoliyat mahsulini himoya qilish uchun muhimdir. Ular iqtisodiy rivojlanishning asosiy omillaridan biri bo‘lib, innovatsiyalarni rag‘batlantiradi va ijodkorlarning huquqlarini ta’minlaydi. Biroq, intellektual mulk huquqida tovon undirish mexanizmlari ko‘pincha qonuniy, ma’muriy va iqtisodiy muammolarga duch keladi. O‘zbekistonda bu sohada davlat tomonidan tartibga solishning samaradorligini baholashda universallashgan usullar yo‘qligi va boshqaruvdagi cheklovlar seziladi.

Intellektual mulk (IM) zamonaviy iqtisodiyotda muhim ahamiyat kasb etadi. Ushbu konsepsiya patentlar, mualliflik huquqlari, savdo belgilari, texnologiyalar, dizaynlar va boshqa ko‘plab aktivlarni o‘z ichiga oladi, ular huquq egalariga o‘zlarining ijodiy va innovatsion mahsulotlaridan foydalanishda monopol huquq beradi. Intellektual mulkni baholash va tijoratlashtirish ushbu aktivlarning qiymatini aniqlash, ularning haqiqiy qiymatini yaxshiroq tushunish imkonini beruvchi, shuningdek, moliyaviy rejalashtirish, risklarni boshqarish va strategik qarorlar qabul qilishda ushbu ma’lumotlardan foydalanish imkonini beradigan muhim jarayondir.

Ushbu maqola mualliflik huquqi, savdo belgilari va patentlarga e’tibor qaratib, sun’iy intellektning (AI) intellektual mulk (IP) huquqlari sohasiga chuqur ta’sirini o`rganadi. AI texnologiyalari ijodiy asarlar yaratish, savdo belgilarini tahlil qilish va yangi konsepsiyalarni ixtiro qilishda tobora ko`proq malakaga ega bo`lib borar ekan, ular mualliflik, mulkchilik va innovatsiya haqidagi an’anaviy tushunchalarga qarshi chiqadi. Huquqiy, axloqiy va amaliy ta’sirlarni har tomonlama tahlil qilish orqali ushbu maqola AI davridagi IP qonunchiligining rivojlanayotgan o`ziga xos “manzara”sini o`rganadi. Maqolada sunʼiy intellekt tomonidan yaratilgan kontent va innovatsiyalarning nozik tomonlarini o`rganilib, mavjud qonunchilik bazasining muvofiqligini baholaydi va kelajakda o`zgarishlarga moslashish uchun potentsial yo`llarni ko`zda tutadi.

Ushbu maqolada zamonaviy kutubxonalar va raqamli texnologiyalar o‘rtasidagi bog‘liqlik, elektron resurslarning turlari (e-kitoblar, ilmiy maʼlumotlar bazalari, ochiq manbalar), sunʼiy intellekt, RFID va blokcheyn kabi innovatsion texnologiyalarning kutubxona tizimlariga taʼsiri tahlil qilinadi. Raqamli kutubxona xizmatlarining rivojlanishi, masofaviy kirish imkoniyatlari, axborot xavfsizligi muammolari va intellektual mulk huquqlari kabi dolzarb masalalar yoritilgan. Maqolada raqamli kutubxonalarning afzalliklari, jumladan, global maʼlumotlarni birlashtirish, resurslarni saqlashning barqaror usullari va foydalanuvchilar uchun shaxsiylashtirilgan xizmatlar haqida ham batafsil maʼlumot keltirilgan.

Ushbu tezisda fuqarolik huquqi normalari orasida muhim o‘rin tutgan mualliflik huquqining huquq tizimida paydo bo‘lish tarixi va rivojlanish bosqichlari keltirilgan. Shuningdek, ushbu sohaga oid xalqaro shartnoma va konvensiyalarning qabul qilinishi va uning sabablari keng yoritilgan.

Mazkur tezis turdosh huquqlarda ijrolarning nazariy-huquqiy asoslari hamda ularning o‘ziga xos xususiyatlarini kompleks tahlil qilishga bag‘ishlangan. Tadqiqotda ijro tushunchasining huquqiy tabiati, uning mualliflik huquqi bilan o‘zaro bog‘liqligi va farqli jihatlari, shuningdek, ijrochilarning huquqiy maqomi ochib beriladi. Turdosh huquqlar tizimida ijrolarning obyekti sifatidagi ahamiyati, ularni huquqiy muhofaza qilishning asosiy prinsiplari hamda milliy va xalqaro huquq normalarida mustahkamlangan himoya mexanizmlari tahlil qilinadi. Shuningdek, tezisda ijrolarning moddiy va nomoddiy shakllari, ularni qayd etish, tarqatish va jamoatchilikka yetkazish jarayonida yuzaga keladigan huquqiy munosabatlarning o‘ziga xos jihatlari yoritiladi. Amaldagi qonunchilikdagi mavjud muammolar, huquqni qo‘llash amaliyotidagi kamchiliklar hamda ularni bartaraf etish yo‘llari ilmiy-huquqiy nuqtayi nazardan asoslab beriladi. Tadqiqot natijalari turdosh huquqlar sohasida ijrochilar huquqlarini samarali himoya qilishni takomillashtirish, qonunchilikni yanada rivojlantirish va huquqiy amaliyotni boyitishga xizmat qiladi.