Ushbu maqolada yog‘ moy korxonalarida xom ashyolardan olingan o‘simlik yog‘lari tarkibidagi hamroh moddalar va ularni saqlash jarayonida sodir bo‘ladigan o‘zgarishlar, shuningdek ushbu hamrox moddalar va saqlash jarayonida sodir bo‘lgan o‘zgarishlarning foydali va zararli hususiyatlari to‘g‘risida ma’lumotlar keltirilgan.

Barcha tirik organizmlar, oʻsimliklar, hayvonlar, bakteriyalarning hayotida
moddalar almashinuvi muhim rol oʻynaydi. Moddalar almashinuvi tirik organizmlarning
oʻsishi, koʻpayishi va hayot faoliyatini uzluksiz taʼminlab turadi. Bu tezisda moddalar
almashinuvi haqida keng maʼlumot berib oʻtilgan.

Ushbu maqolada xalq sog’lig’ini saqlash, kasalliklarning oldini olish, avlodlarni sog’lom qilib tarbiyalab yetishtirish masalalariga ahamiyat berar ekanmiz, o’z vaqtida va tez yuqori malakali tibbiy yordam ko’rsatish, kasallikni davolash va oldini olishning asosiy omillaridan biri bo’lmish yaxshi tao’sir etuvchi dorivor o’simliklar, ulardan olinadigan va tayyorlanadigan dori vositalari hamda boshqa vositalarni ko’plab yetkazib berishdagi imkoniyatlar yoritilgan..

Mazkur tezisda hujayraning kimyoviy tarkibi, xossalari va morfologiyasi o‘rganilgan. Hujayra tarkibidagi organik va noorganik moddalar, ularning biologik funksiyalari tahlil qilingan.

Inson va barcha tirik  mavjudotlarning hayot faoliyati normal davom etishi uchun  davriy ravishda organizm to’qimalariga tashqi muhitdan  kislorord kirib turishi kerak. Moddalar almashinuvi jadallashganda  organizmining kislorodga bo`lgan  talabi oshadi. Yosh bolalarda moddalar almashinuvi yuksak bo’lganligi uchun ularning kislorodga bo’lgan talabi juda yuqoridir. Yoshimiz  o’tgan  sari  kam  harakatli  hayot  tarzigiga  o’tib,  nafas  olish  faolligimiz  pasayib boradi. Natijada  diafragmaning harakatini to’sib qo’yamiz. Sog’lom va uzoq umr ko’rish uchun eng ma’quli bu diafragma orqali  nafas  olishdir.

Mevalarni saqlashda ulardagi ozuqa moddalar, vitaminlar va aminokislotalarni maksimal saqlab qolish muhimdir. Shunga qaramay, saqlashda ko’pgina omillar ta’sirida ushbu moddalar yo’qotiladi. Maqola olmani sifatli  saqlashda zamonaviy texnologiyalarning o‘rni haqida.

Ma’lumki, sanoat oqava suvlari va yuqumli kasalliklar muassasalarining chiqindi suvlarida atrof-muhitga katta zarar yetkazadigan zaharli moddalar bo’lishi mumkin. Ba’zi hollarda asosiy ifloslantiruvchi moddalar og’ir metallar ionlari va xavfli kasalliklarni keltirib chiqaradigan mikroorganizmlardir. Shuning uchun suv ta’minoti manbalarini tozalash va zararsizlantirishning yuqori samarali vositalarini izlash va ishlab chiqish kimyo va kimyoviy texnalogiyaning vazifasidir. Adabiyotlardan ma’lumki, yodning donador polimerlar bilan polimer komplekslari bakteritsid moddalar sifatida keng qo’llaniladi. Molekulyar yod bilan suv o’zaro ta’sirlashganda yod ionlarini chiqarishga qodir bo’lgan poliyodid komplekslarini hosil qiluvchi tolali ion almashinadigan materiallar sintez qilingan. Bunday materiallar nafaqat ichimlik suvi manbalarini zararsizlantirish balki, qandli diabet kasalliklarini davolash uchun yordam beradi.

Mumyoni atom-absorbsion spektrofotometriya va xromato-mass-spektrometriya (GC-MS) yordamida tahlil qilindi. Bir qator aktiv metallar, biologik va kimyoviy faol moddalar mavjudligi tekshirildi va tibbiyotda turli kasalliklarda qo’llanilishini o’zini oqlaganligini aniqlandi.

Mevalarning inson hayotida qanchalik ahamiyatga ega ekanligi barchamizga ma’lum. Mevalar inson organizmini biologik faol moddalar bilan ta’minladi. Shuning uchun ham mevalarni salomatlik bulog’i deb atalishiga ham sabab shudur. Demak, mevalar insonni nafaqat turli xildagi organik moddalar bilan ta’minlaydi, balki uni uzoq umr ko‘rishida ham asosiy omillardan biridir.

Organik moddalar butun atrof-muhitda, inson ehtiyojlarini qondiruvchi bebaho birikma
sifatida insoniyatga xizmat qiladi. Organik moddalarsiz inson mavjud bo’la olmaydi va
yashashi mumkin emasligini o’ylab ko’rilsa, organik moddalar naqadar ulug’ ahamiyatga ega
ekanligini tasavvur qilish mumkin.
Organik kimyodagi birinchi nazariy tasavvurlar Berseliusning elektrokimyoviy nazariyasi
bilan chambarchas bog’liq bo’lgan.

Ushbu maqolada atom fizikasining “Yadroviy nurlanishlarning moddalar bilan o’zaro ta’siri” mavzusini o’qitishda “Auksion” didaktik o’yinidan foydalanib o’qitish metodikasi yoritib berilgan

Odatdagi  fitotuzlar  mavrak  o`simligi barglarini maydalangan qismlari emn po`stlog`ining maydalangan qismlari va dengiz  tuzlaridan tayyorlanadi .Ular  teridagi  turli  o`zgarishlarda  vanna  qabuk  qilish  orqali  yordamchi  vosita sifatida  qo`llaniladi.  Dengiz  tuzlari  tarkibiga  mavrak  va  eman  po`stlog`i  asosida  quruq ekstraktlarni  hamda  ko`pik  hosil  qiluvchi  vositalarning  kiritilishi  bilan  yangi  ko`piruvchi fitotuzlar  olinadi.  Bunday  fitotuzlar  teri  parvarishida  kosmetik  vosita  sifatida  amaliy ahamiyatga ega

Mazkur maqolada anor yetishtirish texnalogiyasini zamonaviy va samarali usullari yoritilgan.Anor ko‘chatlarini yetishtirish o‘ziga xos ish bo‘lib, asosan vegetative usulda ko‘paytiriladi va  anor ko‘chatlari sovuqqa chidamsiz bunday muammolarga quidagi ma’lumotlardan foydalanib anorzorlar tashkil qilishingiz mumkun.

So‘nggi yillarda atrof-muhitning tezkor o‘zgarishi inson salomatligiga, xususan, yurak-qon tomir tizimiga katta ta’sir ko‘rsatmoqda. Urbanizatsiya, sanoat rivojlanishi va iqlim o‘zgarishlari tufayli havo, suv va tuproqning ifloslanishi ortib bormoqda. Atmosfera havosidagi zararli moddalar, ekstremal haroratlar va toksik kimyoviy moddalar yurak-qon tomir tizimi kasalliklari xavfini oshiruvchi asosiy omillar sifatida e’tirof etilmoqda. Jahon sog‘liqni saqlash tashkiloti (JSST) ma’lumotlariga ko‘ra, yurak-qon tomir kasalliklari global o‘lim sabablari orasida yetakchi o‘rinni egallaydi.

Hozirgi kunda organik moddalarni sintezi bo’yicha izlanishlarning zamonaviy davri har
qanday kimyoviy moddalarni sof holda ajratib olish, ularni sifat va miqdor tarkiblarini tahlili,
organik moddalar odam, hayvon, o’simlik organizmlarining asosini tashkil etish bilan birga
sanoatda, turmushda, insonning hayot faoliyatida muhim ahamiyatga ega bo’lgan moddalar
ekanligi bilan e’tiborga loyiqdir.

Hozirgi kunda tabiiy birikmlar asosida dori vositalari yaratish va ishlab chiqarish organik kimyo va tibbiyot soxalarining asosiy vazifalaridan hisoblanadi. Chunki tabiiy moddalar asosida ishlab chiqarilgan dori vositalari o’zining eruvchanligi, zaharsizligi va keng doirada ta’sir etish xususiyati bilan sintetik dori vositalari bilan keskin farqlanadi. Shu jihatdan o’simliklardan ajratib olingan biologik faol moddalar va ularni modifikatsiyalash orqali dori vositalari ishlab chiqarish sohasida olib borilayotgan ishlar O’zbekistonda keng rivojlangan va xorijiy olimlar tomonidan e’tirof etilgan. Ko’pchilik o’simliklar tarkibida biologik faol birikmalar tutadi. Jumladan, mazkur ishida O’zbekistonda o’suvchi Melilotus officinalis o’simligi tarkibidagi flavonoidlarini ajratib olish uchun bag’ishlangan bo’lib bu soxada O’simlik moddalari kimyosi institutida bir qancha ilmiy izlanishlar olib borilgan. Bu o’simlikning boshqa turlaridan chet el olimlari bir qator biologik faol moddalarni ajratib olgan lekin, O’zbekiston sharoitida o’suvchi  Melilotus officinalis o’rganilmaganligi uchun ushbu ilmiy ish shu yo’nalishga qaratildi va olib borilgan izlanishlar natijasida biologik faollikka ega bo’lgan bir qancha fraksiyalar olindi va ularning biologik faolligi o’rganildi.

Zanjabil zanjabildoshlar oilasiga mansub ko‘p yillik o‘t o‘simlik Zanjabil ildizi tarkibida ko‘plab S, B1 , B2 guruhli vitaminlar, mineral moddalar: alyuminiy, kaliy, kalsiy, temir, marganets, fosfor, kapril, nikotin va linol kislotalari mavjud. Bu moddalar antioksidant, yallig‘lanishga qarshi, o‘smalarga qarshi, antimutagen va boshqa xususiyatlarga ega. Eksperimental izlanishlar zanjabil ildizining spirtli ekstpakti pnevmoniya va boshqa yuqori nafas a’zolarining yallig‘lanish kasalliklarida foyda berishini ko‘rsatgan. Zanjabil mahsuloti insonning ishtahasini ochibgina qolmasdan, u dorivorligi bilan ham ajralib turadi. Tuyib elangan talqoni tabobatda jigar, yurak, me’da xastaligini davolashda ishlatiladi (asal bilan qo‘shib damlab ishlatiladi). Asosan, tropik va subtropik mamlakatlarda tarqalgan.

Tamarisk androssowii shuningdek, tuz sadr yoki yulg’un sifatida ham tanilgan, qurg‘oqchil va sho‘r muhitda rivojlanish qobiliyati bilan mashhur gulli o‘simliklarning bir jinsidir. O‘simliklar tarkibida turli xil fitokimyoviy moddalar, jumladan flavonoidlar, fenolik kislotalar, taninlar va terpenoidlar mavjud bo‘lib, ular antioksidant, yallig‘lanishga qarshi va mikroblarga qarshi xususiyatlarga ega. Tamarisk an‘anaviy tibbiyotda turli maqsadlarda qo‘llanilgan va zamonaviy tadqiqotlar uning sog‘liq uchun mumkin bo‘lgan foydalarini ochib bera boshlaydi.

organik kislotalar o‘simlik to‘qimalarida moddalar almashinuvi jarayonida juda muhim rol o‘ynaydi. Ular aminokislotalar, alkaloidlar, saponinlar va steroid birikmalarni sintez qilishda ishtirok etadi va shu bilan inson to‘qimalarida uglevodlar, yog‘lar va oqsillar almashinuvi o‘rtasida bog‘liqlikni ta’minlash uchun hizmat qiladi. Organik kislotalar inson organizmida kechadigan moddalar almashinuvida faol ishtirok etadi, so‘lak bezlari faoliyatini rag‘batlantiradi, safro va oshqozon osti bezi shirasining ajralishini oshishiga ta’sir qiladi, ovqat hazm qilishni yaxshilaydi va ishtahа ochadi, bakteritsid xususiyatiga ega bo‘lib, organizmdagi chirish jarayonlarini kamaytiradi.

Ushbu maqolada rayxon  o`simligining morfologiyasi, tarqalish ekologiyasi, agrotexnik tadbirlar, xom-ashyo tayyorlanishi va uning sifati, tibbiyotda va xalq tabobatida qo`llanilishi, kimyoviy tarkibi va o`simlikdan foydalanish to`g`risida tavsiyalar yoritib berilgan. Xozirgi kunda an'anaviy tibbiyot (xalq tabobati) xalq zakovati bilan sugorilgan juda boy va ulkan tajriba bilimlar majmuasidir. U ilmiy (rasmiy) tibbiyotni yangi,samarali dorivor preparatlar bilan boyituvchi bitmas tuganmas manbadir. Xalq tabobatining bu soxadagi qimmati, tutgan orni bebahodir. Buning uchun misol tariqasida hozirgi zamon tibbiyotida qollaniladigan shifobaxsh osimliklarni kopchiligi oz vaqtida xalq tabobati dorivor vositalar xazinasidan olinganligini yoki xozirgi zamon ilmiy tibbiyotining ozi xalq tabobati asosida taraqqiy etganini eslash kifoyadir.

Tuzlar — kimyoviy birikmalar sinfi; oddiy sharoitda ionli tuzilishga ega boʻlgan kristall moddalar. Ularga metall kationlari (yoki ammoniy NH4+; fosfoniy PH4+; gidroksoniy  H3O+ kationlari) va kislota qoldigʻi anionlaridan tashkil topgan moddalar kiradi.

Ushbu tadqiqot sanoat korxonalari va fabrikalar tomonidan chiqariladigan zararli mahsulotlarning inson salomatligiga salbiy ta'sirini o'rganadi. Bu muassasalar tomonidan atrof-muhitga chiqariladigan turli ifloslantiruvchi moddalar va ularning odamlar farovonligiga ta'siri o'rganiladi. Har tomonlama tahlil qilish va ma'lumotlarni to'plash orqali tadqiqot sanoat ifloslanishi bilan bog'liq sog'liq uchun xavflar haqida xabardorlikni oshirish va uning inson salomatligiga salbiy ta'sirini yumshatish choralarini qo'llab-quvvatlashga qaratilgan.

Antioksidant ta’sirga ega bо‘lgan GODJI substansiyasi asosida qо‘llanilishi qulay bо‘lgan tabletka dori shaklini ishlab chiqish yuzasidan о‘tkazilgan tadqiqot natijalari keltirilgan. Bunda tabletka dori shaklini yaratishda qо‘llaniladigan yordamchi moddalar va texnologiyani tanlab olish ustida ilmiy tadqiqotlar о‘tkazildi. Ijobiy texnologik xossalarga ega bо‘lgan tarkiblar tanlab olingan.

Mollarning yoshi, jinsi, mahsuldorligi, oziqlantirsh va saqlash sharoitlariga qarab qonning tarkibiy qismi o‘zgaradi. Qonning tarkibiy ko‘rsatkichlari mollarning sog‘lomligi, mahsuldorligi va konstitutsiyasini aniqlashda foydalaniladi. Yana shuni alohida aytish kerakki, naslchilik-seleksiya ishlarida muhim hisoblangan mollarning qon guruhlari va oqsil moddasining polimorf tizimi ko‘rsatkichlari orqali mollarning qarindoshligini to‘g‘ri aniqlashda va boshka immunogenetik usullarda keng qo‘llaniladi. Mollar intererini o‘rganishdagi asosiy usullardan biri fiziologik ko‘rsatkichlardir. Tomir urishi, nafas olish tezligi va tana harorati mollar salomatligi va moddalar almashuvini aniqlashda muhim ahamiyatga ega. Tana harorati mollarning yoshi ulg‘ayishi bilan o‘zgarmaydi.

Ushbu maqolada yerlarni muhofaza qilishning mazmuni va tartibi, obyektlar, imoratlar va inshootlarni joylashtirish, loyihalash, qurish va ulardan foydalanishga oid ekologik talablar, kimyoviy yoki radioaktiv moddalar bilan ifloslangan yerlardan foydalanisherlardan oqilona foydalanishni va ularni muhofaza qilishni iqtisodiy rag‘batlantirish, yer uchastkalarini ajratish, ulardan foydalanish hamda ularni muhofaza qilish ustidan nazoratni amalga oshirishning asosiy vazifalari, yer uchastkalarini ajratish, ulardan foydalanish hamda ularni muhofaza qilish ustidan davlat nazorati, yer uchastkalarini ajratish, ulardan foydalanish hamda ularni muhofaza qilish ustidan jamoatchilik nazorati, yerlardan foydalanish hamda ularni muhofaza qilish ustidan davlat nazoratini amalga oshirish tartiblari yoritilgan.