Ushbu maqolada bola huquqlarining xalqaro genezisi va evolyutsiyasi tahlil etilgan. Unda bola huquqlariga oid eng qadimgi xalqaro huquqiy manbalar o‘rganilgan. Jumladan, qadimgi Rim, qadimgi Mesopotamiya, Angliya, qadimgi Fransiya, Germaniya, Buyuk Litviya knyazligi, qadimgi Xindiston, qadimgi Xitoy va Afrika kabi mamlakatlar hududida bola huquqlari tarixi tadqiq etilgan.

Ushbu maqolada bola ruhiyatining shakllanish jarayoni, ayniqsa hayotining ilk yillari psixologik ontogenez nuqtayi nazaridan tahlil qilinadi. Ontogenez bosqichlari, ularning bola emotsional, ijtimoiy va kognitiv rivojlanishiga ta’siri ilmiy manbalar asosida yoritiladi. Maqolada Jean Piaget, Erik Erikson, Lev Vygotskiy, Jon Bowlby kabi olimlarning qarashlari va zamonaviy tadqiqotlar tahlil qilinadi. Ilk yillardagi pedagogik va psixologik yondashuvlarning bola ruhiy salomatligiga ta’siri asoslab beriladi.

ushbu maqolada bola huquqlarini himoya qilish tizimining huquqiy, ijtimoiy va amaliy jihatlari tahlil qilinadi. Xususan, O‘zbekiston Respublikasida bolalar huquqlarini ta’minlash bo‘yicha amalga oshirilayotgan islohotlar, xalqaro tajriba, mavjud muammolar va ularni hal etish yo‘llari muhokama qilinadi. Tadqiqotda bola huquqlarini buzilishi holatlari, bu boradagi institutsional mexanizmlar samaradorligi, shuningdek, ijtimoiy ong va huquqiy madaniyatning o‘rni o‘rganiladi.

Bola tarbiyasida xalq og’zaki ijodining roli juda katta. O’zbek oilalarida bolalar turli jahon va o’zbek ertaklari bilan ulg’ayadi. O’zbek folklor bisotida bolalar uchun ertaklar bisyor. Bu yaxshi, albatta. Sababi hikoyalar bola tarbiyasida didaktik ahamiyatga ega bo’lib, tasavvurini kengaytirishda, ezgu fazilatlar shakllantirishda roli katta.Ushbu maqolada o’zbek xalq og’zaki ijodi namunalarining bola tarbiyasidagi o’rni haqida ma’lumotlar berilgan.

Bola tug’ilishidan boshlab normal rivojlanishi uchun muloqot muhim ahamiyatga ega. Faqatgina muloqot jarayonida bola inson nutqini o’zlashtirib olishi mumkin. Bu o’z navbatida bola faoliyatida va atrof-muhitni bili shva o’zlashtirishda еtakchi vazifani bajaradi.

O'zbekiston Respublikasi va UNICEF bilan birgalikdagi hamkorlik mobaynida, yurtimizda voyaga yetayotga  bolalar uchun qaratilgan ijtimoiy siyosatning mohiyati. Bolalar ulg'ayish davridagi ijtimoiylashuvning ahamiyati, bu boradagi  muammolarni bartaraft etish yo'llari.  Yosh ota-onalarning farzand tarbiyasida yo'l qo'yayotgan kamchiliklari. Kamolotga yetishish davrida, bola "o'zligini" shakillantirish mazmuni.

Ushbu maqolada bola huquqlari, ularni himoya qilinishining yuridik asoslari, ushbu sohada amalga oshirilayotgan ishlar hamda uning mazmun – mohiyati yoritib berilgan.

Bola obrazi-badiiy adabiyotning asosiy va kuchli ifodali elementlaridan biridir. Uning o’zgarib rivojlanib borishi jamiyat ongida falsafa, pedagogika va madaniy paradigmalarning tubdan o’zgarishi bilan bog’liq. Bola obrazining bolalikka bo’lgan qarashlarning o’zgarish evalyutsiyasi bilan shakillandi. Ilk adabiyot shakllarida bola obrazi allegorik va ramziylikdan boshlanib zamonaviy adabiyotda chuqur psixologik portretga aylandi. 

Ushbu maqolada maktabgacha ta'lim muasasasining maqsadi: bolalarni o'qitish, tarbiyalash, qarab turish va parvarish qilish jarayonida paydo bo'ladigan tomonlarning huquqlari, majburiyatlari va javobgarligini sezilari amalga oshiruvchi ta'lim - tarbiya jarayonini olib borishdir. Maktabgacha ta'lim tuassasasi maktabgacha ta'lim ustaviga muvofiq bo'lgan zarur shart-sharoitlarni ta'minlaydi. Bola tarbiyasida maktabgacha ta'lim, oila va jamiyatning o'rni hususida so‘z yuritildi. Ushbu maqola orqali, bola tarbiyasiga maktabgacha ta'lim, oila va jamiyatning o'rni qay darajada ekanligi haqida ma'lumot olasiz.  

Bola tug'ilishidan boshlab normal rivojlanishi uchun muloqot muhim ahamiyatga ega. Faqatgina muloqot jarayonida bola inson nutqini o'zlashtirib olishi mumkin. Bu o'z navbatida bola faoliyatida va atrof-muhitni bilish va o'zlashtirishda etakchi vazifani bajaradi. Shaxs rivojlanishi harakatlantiruvchi kuchlari bo'lib bola ehtiyoji va uni qoniqtirish imkoniyati o'rtasida yuzaga keladigan qarama-qarshiliklar hisoblanadi. Ushbu maqolada, farzand tarbiyasiga ta’sir etuvchi ijtimoiy psixologik omillar haqida fikr va mulohazalar qilinadi.

Shunday holatlar mavjudki, bunda bola atrofidagi olamni, uning shaxsiy ichki dunyosiga da'vo qiladigan insonlar yashaydigan noqulay, adovatli joy deb biladi. U o'zi bilan o’zi bo’lib qoladi va hech kim bilan, hatto tengdoshlari bilan muloqot qilishni istamaydi. Agar bola odamovi bo'lib o’ssa, ota-ona darhol, kechiktirmasdan harakatga tushishi kerak. Vaziyat nafaqat o'z-o'zidan o'zgarmaydi, balki, yoshi ulg’aygan sari faqat chuqurlashadi.

Ushbu maqolada tarbiya va bola shaxsining rivojlanishida tarbiyaning roli haqida ma’lumot berilgan. Bola shaxsining rivojlanishiga ta’sir etuvchi omillar hamda tarbiyaning shaxs kamolotiga ta’siri haqida bayon etilgan. Hozirgi shiddad bilan rivojlanib kelayotgan mamlakatimizning qay darajada yuksalishi, o’sib kelayotgan yosh avlodning ta’lim tarbiyasiga bevosita bog’liq hisoblanadi.Rivojlanish kishidagi jismoniy, ruhiy va ijtimoiy jarayon bo'lib, u barcha tug'ma va egallangan miqdor va sifat o’zgarishlarini o'z ichiga oladi.

Maqolada bolalar bilan o‘tkaziladigan mashg‘ulotlar natijasida bolalarda mehnatga nisbatan ijobiy munosabat, mehnat qilish ishtiyoqi tug‘ilishi, kattalarning mehnat faoliyatlariga taqlid qilish dastavval bolalarning o‘yinlarida namoyon bo‘lishi haqida fikr bildirilib, bola shaxsida mehnatga ijtimoiy-psixologik tayyorligining shakllanish yo’llari yoritib berilgandir.

Ushbu maqolada maktabgacha yoshdagi bolalarda o‘z-o‘zini anglash va “Men” konsepsiyasining shakllanishi bilan bog‘liq dolzarb muammolar yoritilgan. Bola shaxsining rivojlanishida o‘z-o‘zini anglash, baholash, ijtimoiy muhit bilan o‘zaro munosabatlar va o‘yin faoliyatining tutgan o‘rni chuqur tahlil qilingan. Shuningdek, bola o‘zini anglashda kattalar bilan bo‘ladigan munosabatlar, tajriba, o‘zini hurmat qilish va o‘ziga bo‘lgan ishonchning ahamiyati ko‘rsatib o‘tilgan. Tadqiqot davomida Erikson nazariyasi asosida bolalarning o‘z-o‘zini anglash jarayoni hamda bu jarayonning ularning shaxsiyati va psixologik tayyorgarligiga ta’siri ochib berilgan. Maktabgacha ta’limda o‘z-o‘zini anglashni rivojlantirish bo‘yicha pedagogik tavsiyalar ham berilgan.

Ushbu maqolada bola psixologiyasida ota-onalar bilan samarali hamkorlik qilishning ahamiyati, asosiy yondashuvlari hamda muammolar va ularni bartaraf etish yo‘llari yoritilgan. Shuningdek, maktab psixologi faoliyatida ota-onalar bilan ishonchli muloqotni yo‘lga qo‘yish, individual va guruhiy ish shakllari, psixologik treninglar va maslahatlar orqali samarali hamkorlik qilishning amaliy metodlari taqdim etilgan. Maqola psixologik-pedagogik ish tajribasiga tayanadi hamda maktab psixologlari va tarbiyachilar uchun foydali bo‘lishi mumkin.

Ushbu maqolada bola ta’lim-tarbiyasiga, dunyoqarashining kengayishiga va shaxsi rivojlanishiga oid fikrlar, bola shaxsini rivojlantirish, dunyoqarashini o‘stirishda o’qish savodxonligi darsidan “Vatanimizni sevamiz” mavzusida dars ishlanmasi ko’rinishida ilmiy hamda tahliliy ma’lumotlar aks etgan.

Ushbu maqolada "Shum bola" filmining tasviriy yechimi, "Shum bola" qissasida xarakterlar qismatining o'zaro tutashligi haqida atroflicha fikr yuritilgan.

Maqolada oila insoniyat jamiyati taraqqiyotining barcha bosqichlarida o‘z ahamiyatini saqlab qolgan, haqiqiy faoliyat yurituvchi yagona ijtimoiy institute ekanligi. Bola shaxsini har tomonlama rivojlantirish uchun oilada qulay sharoitlar yaratilishi kerak, bu oilada shakllangan ota-ona va bola munosabatlariga bevosita bog'liq, chunki oila har doim bolaning shaxsini rivojlantirish, tarbiyalash va ijtimoiylashtirishning eng muhim instituti bo'lgan va shunday bo'lib qolishi. Ota-onalar va ularning farzandlari o'rtasidagi munosabatlar bugungi kunga kelib sezilarli o’zgargan bo’lishi mumkin bunga sabab bola ongiga tasir qiluvchi vosiytalarning ko’payishi. Shuning uchun ham ota-onalar va ularning farzandlari o'rtasidagi munosabatlar uslubi nafaqat u bilan aloqani saqlab qolish vositasi, balki munosabatlar orqali bolalarni tarbiyalashning o'ziga xos usullari haqida so’z etilgan.

Ma’lumki, bolada ijobiy o‘z o‘ziga baho berishni shakllatirish uchun bola doimo mehr mavjud bo‘lgan muhitda katta bo‘lishi muhim, bunda beriladigan mehr bolaning ayni paytdagi holati, uning yaxshi yomonligiga (bugun u idishlarni yuvib qo‘ydimi yoki piyolani sindirib qo‘ydimi) bog‘liq bo‘lmaydi. Ota-onaning doimiy muhabbati bolaga o‘z qadr qimmatini his qilishiga yordam beradi, ammo doimiy muhabbat ota-onaning bola xulq-atvori xatti- xarakatlarini ob’ektiv baholashdan voz kechishni taqazo etmaydi. Tanbeh berilayotgan xatti-harakatni bolaning shaxsiga nisbatlash noto‘g‘ri, agar bola yolg‘on gapirsa, uni shu yolg‘on uchun jazolash mumkin, lekin uni yolg‘onchi deb atash mumkin emas. Ota-onaning o‘z farzandi haqidagi salbiy replikalari bolalarning ongiga singib qoladi va ularning o‘z o‘ziga baho berishini transformatsiyasiga olib keladi.

Bola hayotining dastlabki yillari inson psixikasining shakllanishida eng muhim davr hisoblanadi. Shu davrda bolaning nutq, harakat, hissiy va ijtimoiy rivojlanish jarayonlari faol kechadi. Agar bu bosqichlarda turli sabablar tufayli rivojlanish sekinlashsa, bola keyingi bosqichlarda o‘qish, muloqot, ijtimoiy moslashuvda muammolarga duch kelishi mumkin. Shu sababli rivojlanishdagi kechikishlarni erta aniqlash, ularni psixodiagnostik mezonlar asosida baholash va skrining testlar orqali tekshirish dolzarb masala sanaladi. Ushbu tadqiqotda bolalar rivojlanishidagi kechikishlarni aniqlash uchun O‘zbekistonda ishlab chiqilgan metodikalar o‘rganildi. Bolaning individual rivojlanish sur’ati, nutq, diqqat, xotira, hissiy-ijtimoiy faoliyat mezonlari asosida erta tashxisning ahamiyati tahlil qilindi. Tadqiqot natijalariga ko‘ra, skrining testlar va psixodiagnostik kuzatuvlar yordamida kechikishlarni erta aniqlash bolaning keyingi rivojlanishiga sezilarli ijobiy ta’sir ko‘rsatadi.

“Bola huquqlari to‘g‘risida”gi Konvensiyaning 1-moddasiga ko‘ra 18 yoshga to‘lmagan har qanday inson bola hisoblanadi.  Biroq, Konvensiyada ham, Bola huquqlari to‘g‘risidagi konvensiyaga muvofiq qabul qilingan oila huquqining asosiy hujjatlarida ham bolaning aniq ta’rifiga qaramay, oila qonunchiligi ushbu huquq sub’ektiga murojaat qilish uchun turli atamalardan foydalanadi: «bola», «voyaga yetmagan bola», «voyaga yetmaganlar». Masalan, O‘zbekiston Respublikasi Oila kodeksining 96-moddasi ota-onalarning voyaga yetmagan bolalariga ta’minot berishi shartligini mustahkamaydi, uning 96-108-moddalari aliment miqdorini, to‘lash tartibini, bolalarning ta’minoti uchun qilinadigan qo‘shimcha xarajatlar, aliment miqdorini kamaytirish yoki undan ozod etish tartibini belgilaydi.

O‘zbek bolalar adabiyotining shamchirog‘i bo‘lgan yozuvchi va shoirlar o‘sib kelayotgan bolalar hayotida muhim ahamiyatga egadir. Bolalar yozuvchisi bo‘lish insondan qayta bola bo‘lishni, tom ma’noda uni ruhiyatida yashashni, bola bo‘lib o‘ynashni, bola bo‘lib yig‘lashni bir so‘z bilan aytganda katta mas’uliyat talab etadi. Shunday mas’uliyatni o‘z bo‘yniga olgan shoirlardan biri Zafar Diyordir. Ushbu maqolada Zafar Diyorning hayoti va ijodi, tabiat haqida yozgan she’rlarini qisqacha tavsifi keltirilgan.

Ushbu maqolada  Bolaning aqliy rivojlanish jarayoni idrok bilan boshlanishi,ob'ektlar va sezgilarni manipulyatsiya qilish orqali sensorli ma'lumotlar bolaning miyasiga kirishi haqida, bola rang-barang raqamlarni ko'rishi, yumshoq o'yinchoqlarga tegib, barcha buyumlarni anglashi haqida ma’lumotlar keltirilgan.

Ushbu maqolada Chingiz Aytmatovning “Oq kema” qissasi badiiy-falsafiy jihatdan tahlil qilinadi. Asar markazida yolg‘izlik, bolalik dunyosi, orzu va haqiqat o‘rtasidagi ziddiyatlar, insonning ichki kechinmalari hamda jamiyatning ma’naviy inqirozi aks ettiriladi. Qissa qahramoni – kichik bola o‘zining beg‘ubor tasavvurlari orqali atrof-muhitni ko‘ra oladi, ammo kattalar dunyosidagi adolatsizlik, zo‘ravonlik va beparvolik uning ruhiy olamiga chuqur ta’sir ko‘rsatadi. “Oq kema” timsoli bola uchun orzular, umidlar, poklik va ozodlik ramzi bo‘lib xizmat qiladi. Asarda mifologik qatlam, xalq og‘zaki ijodining unsurlari, tabiat va inson o‘rtasidagi bog‘liqlik alohida badiiy kuch bilan yoritilgan. Maqola qissaning asosiy g‘oyaviy yo‘nalishlarini, ramz va obrazlar tizimini hamda inson ruhiyatining murakkab jihatlarini ochib beradi.

Bu maqolada o‘g‘il bola tarbiyasida  milliy tarbiyaning egallanishi, qadriyat va an’analarning o‘rni, farzand tarbiyasida ota-onaning vazifalari, tarbiyani rivojlantirishga ijtimoiy mazmunning falsafiy asoslanishi  bo‘yicha  pedagog, psixolog, falsafiy olimlarning ilmiy qarashlari keltirilib, ularga shaxsiy munosabat bildirilgan.