Ushbu maqola motivatsiya psixologiyasi, ichki va tashqi motivatsiya, odat shakllanishi va irodaviy sifatlarning inson hayotidagi roli haqida yoritadi. Maqolada ba’zi insonlarning maqsadlariga tez yetishi, boshqalarning esa yo‘lda to‘xtab qolishining sabablari publisistik-uslubda tahlil qilinadi. Shuningdek, muvaffaqiyatga erishishdagi motivatsiya, odat va iroda uyg‘unligining ahamiyati ko‘rsatib beriladi.

Til oʻrganish jarayoni koʻplab omillar taʼsirida amalga oshadi va ularning eng muhimlaridan biri motivatsiyadir. Motivatsiya oʻquvchining harakatlanishiga, harakatlanish davomiyligiga va natijalariga bevosita taʼsir koʻrsatadi. Ushbu maqolada til oʻrganishga ijobiy taʼsir etuvchi motivatsion omillar tahlil qilinadi, ular ichki va tashqi motivatsiyaga boʻlinib oʻrganiladi. Ichki motivatsiya shaxsiy qiziqish, oʻz-oʻzini rivojlantirish va shaxsiy maqsadlar bilan bogʻliq boʻlsa, tashqi motivatsiya ijtimoiy talablar, iqtisodiy manfaatlar va ishdagi imkoniyatlar bilan bogʻliqdir. Maqolada ushbu omillarning oʻquv jarayoniga taʼsiri ilmiy adabiyotlar tadqiqotlar asosida koʻrib chiqiladi hamda ularning til oʻrganish samaradorligiga taʼsiri baholanadi.

Ushbu maqolada motiv va motivatsiya tushunchalari, ularning psixologik va biologik asoslari, turli nazariy yondashuvlar va amaliy ahamiyati yoritiladi. Motivatsiya odamlarning va hayvonlarning xatti-harakatlarini boshlash, davom ettirish yoki to‘xtatish sababi sifatida tushuntiriladi. Maqolada shuningdek, motivatsiyaning shaxsiy va ijtimoiy hayotga ta’siri, mehnat va o‘quv jarayonlarida rag‘batlantirish usullari, shuningdek, ichki va tashqi motivatsiya omillari tahlil qilinadi.

Ushbu maqolada o‘quvchilarning o‘qishga bo‘lgan ichki (intrinzik) va tashqi (ekstrinzik) motivatsiyasini shakllantirishga ta’sir qiluvchi omillar tahlil qilinadi. Ichki motivatsiya o‘quvchining shaxsiy ehtiyojlari, qiziqishlari, o‘zini anglash va o‘zini rivojlantirish intilishlari orqali yuzaga keladi. Tashqi motivatsiya esa baholar, mukofotlar, ota-ona va jamiyatning kutganlari, dars muhitining ijobiy shartlari kabi omillar orqali quvvatlashtiriladi. Maqolada motivatsiya nazariyalari, empirik tadqiqot natijalari va pedagogik tavsiyalar asosida o‘quvchilarda doimiy va barqaror motivatsiyani rag‘batlantirish yo‘llari taklif qilinadi.

Ushbu tezisda karyera muvaffaqiyatiga ta’sir etuvchi shaxsiy omillar va motivatsiyaning qat’iyatligi to’g’risida. Zamonaviy mehnat bozori shiddat bilan rivojlanayotgan sharoitda shaxsning karyera muvaffaqiyatiga erishishi ko‘plab omillarga bog‘liqdir. Tashqi omillar – ijtimoiy-iqtisodiy sharoit, ta’lim sifati, mehnat bozori talablari bilan bir qatorda, ichki omillar – ya’ni shaxsiy xususiyatlar ham alohida ahamiyat kasb etadi. Ushbu ichki omillar ichida motivatsiya va qat’iyat karyera muvaffaqiyatini belgilovchi asosiy determinantlar sifatida ajralib turadi. Motivatsiya va qat’iyat bir-biri bilan uzviy bog‘liqdir. Yuqori motivatsiya shaxsni faoliyatga undasa, qat’iyat esa bu jarayonni barqaror va uzluksiz qiladi. Boshqacha aytganda, motivatsiya boshlang‘ich turtki bo‘lsa, qat’iyat uni uzoq muddat davomida qo‘llab-quvvatlaydi. Ushbu uyg‘unlik karyera muvaffaqiyatining muhim psixologik asosi hisoblanadi.

Mazkur ilmiy tezisda karyera muvaffaqiyatiga ta’sir etuvchi asosiy shaxsiy omillar — motivatsiya va qat’iyatlilikning nazariy hamda amaliy jihatlari tahlil qilinadi. Insonning kasbiy rivojlanishi, mehnat faoliyatidagi yutuqlari, ijtimoiy moslashuvi va o‘zini o‘zi ro‘yobga chiqarish jarayonida motivatsiya va qat’iyatning o‘zaro bog‘liqligi, ularning psixologik asoslari, shuningdek, zamonaviy sharoitda bu sifatlarni rivojlantirish yo‘llari yoritiladi. Tadqiqot davomida mahalliy va xorijiy olimlarning karyera psixologiyasi, motivatsiya nazariyalari hamda shaxsning irodaviy sifatlari haqidagi ilmiy yondashuvlariga tayangan holda tahlil o‘tkazilgan. Natijalar shuni ko‘rsatadiki, yuqori motivatsiyaga ega va qat’iyatli shaxslar karyera yo‘lida barqaror muvaffaqiyatga erishadi. Shuningdek, bu sifatlar o‘z-o‘zini boshqarish, maqsad sari yo‘naltirilgan faoliyat, stressni yengish va ijtimoiy kompetensiyani shakllantirishda muhim rol o‘ynaydi. Maqolada motivatsiya va qat’iyatni oshirishning samarali usullari, ta’lim muassasalari hamda ish joylarida ularni shakllantirishning psixologik mexanizmlari keltirilgan.

Ushbu maqolada til o'rganishga ta'sir qiluvchi psixologik omillar, jumladan, motivatsiya, xavotir, kognitiv rivojlanish, o'ziga bo'lgan ishonch va ijtimoiy omillar ahamiyati tahlil qilingan.Til o'rganish nafaqat so'zlar va grammatik qoidalarni o'rganish jarayoni, balki bu jarayon insonning psixologik holati, his-tuyg'ulari, e'tibori va motivatsiyasi bilan chambarchas bog'liqdir. Motivatsiya, ichki va
tashqi motivatsiya, o'quvchilarning til o'rganishga bo'lgan qiziqish va ishtiyoqini saqlashda muhim rol o'ynaydi. Xavotir esa o'quvchilarni tilni erkin ishlatishdan tortinib, til o'rganish jarayonini sekinlashtirishi mumkin. Piaget va Vygotsky kabi mutaxassislarning kognitiv rivojlanish nazariyalari, o'quvchilarning intellektual qobiliyatlari til o'rganish muvaffaqiyatiga qanday ta'sir qilishini tushuntiradi1. Shuningdek, o'ziga bo'lgan ishonch til o'rganishda muhim omil sifatida ajralib turadi, bu o'quvchilarga qiyinchiliklarni yengib o'tishga va o'rganish jarayonida faol ishtirok etishga yordam beradi. Maqola, psixologik omillarni tushunishning o'quvchilarning til o'rganishidagi muvaffaqiyatini oshirish va samarali ta'lim strategiyalarini ishlab chiqishda qanday yordam berishini ta'kidlaydi.

Maqola faoliyat va motivatsiyaning o'zaro bog'liqligini tushuntiradi. Faoliyat — bu maqsadga erishish uchun bajarilgan ishlar, motivatsiya esa ularni boshlash va davom ettirishga undovchi kuchdir. Yuqori motivatsiya faoliyatni oshirishi, faoliyat esa motivatsiyani kuchaytirishi mumkin.

Ushbu maqolada emotsiya v fiziologik va kognitiv asoslari, motivatsiyaning nazariy talqinlari hamda ularning o‘zaro bog‘liqligi zamonaviy psixologiya yondashuvlari asosida yoritilgan. Inson faoliyati, ta’lim, mehnat jarayoni va shaxslararo munosabatlarda emotsional barqarorlik va motivatsion tizimning roli alohida ko‘rsatib beriladi. Shuningdek, emotsiya va motivatsiya o‘rtasidagi integrativ jarayonlarning psixologik ahamiyati, neyrofiziologik asoslari va ularning buzilishi bilan bog‘liq psixik holatlar tahlil etiladi. Maqola zamonaviy ilmiy manbalar asosida tayyorlanib, amaliy psixologiya va ta’lim jarayonlarida qo‘llashga mo‘ljallangan.

Ushbu maqolada xorijiy psixologiyada motiv va motivatsiya muammosining shakllanishi, rivojlanish bosqichlari va asosiy ilmiy yo‘nalishlari tahlil etilgan. Motiv va motivatsiya tushunchalari psixologik kategoriya sifatida inson faoliyatining ichki mexanizmlarini tushuntirishda hal qiluvchi o‘rin tutadi. Tadqiqotda G. Myurre, K. Levin, A. Maslou, D. MakKlelland, F. Xayder, A. Bandura kabi olimlarning yondashuvlari tahlil qilinib, ularning nazariy asoslari o‘zaro solishtirilgan. Shuningdek, motivatsiyaning shaxs faolligi, o‘zini o‘zi boshqarish, o‘quv faoliyatining samaradorligi hamda ijtimoiy moslashuv jarayonlariga ta’siri keng yoritilgan.

Ushbu maqolada til o'rganish jarayonida motivatsiyani oshirish usullari va ularning pedagogik samaradorligi chuqur tahlil qilingan. Motivatsiya til o'rganishning eng muhim psixologik omillaridan biri bo'lib, o'quvchilarning muvaffaqiyati va o'quv faoliyatining samaradorligini belgilaydi. Natijalar shuni ko'rsatadiki, til o'rganishda yuqori motivatsiyani ta'minlash uchun ichki motivatsiyani rivojlantirish, o'quvchi-markazli yondashuvlarni qo'llash, real kommunikativ vazifalardan foydalanish, zamonaviy raqamli vositalarni integratsiya qilish va ijobiy o'quv muhitini yaratish zarur.

Maqolada xorijiy psixologlar tomonidan o‘qish motivlari va o‘quv faoliyatining nazariy jihatdan tahlili yoritilgan. Z.Freud, W. McDougall, H.Heckhausen, G. Allport, E. Thorndike, J.Bruner kabi olimlarning o‘quv motivatsiyasiga oid qarashlari o‘rganilgan. Motivatsiyaning xulq nazariyasi, oliy asab faoliyati nazariyasi, kognitiv va affektiv determinatsiya konsepsiyalari tahlil etilgan.

Ushbu maqolada shaxs motivatsiyasini shakllantirish jarayonida ichki va tashqi omillarning roli ilmiy tahlil etilgan. Motivatsiya nazariyalari, psixologik omillar, ijtimoiy-madaniy muhit va tashqi rag’batlarning ta’siri misollar bilan yoritilgan. Statistik ma’lumotlar asosida shaxsiy va tashqi motivatsiyaning samaradorlik darajalari tahlil qilingan.

Xorij psixologiyasida, Xorij psixologiyasida motivatsiya muammosi keng ko'lamda o‘rganilgan, A.Maslou ehtiyojlarning quyidagi ierarxik qatorini ajratadi: fiziologik ehtiyojlar, xavfsizlikka bo’lgan ehtiyoj, muhabbat va boshqalar bilan bog’liq. Motiv va motivatsiya tushunchalari inson xatti-harakatlarini tushunish va bashorat qilish uchun muhim ahamiyatga ega. O’qish, o’quv faoliyati motivlari haqidagi chet el olimlarining asarlarida ilgari surilgan g’oyalarini tahlil qilar ekanmiz, quyidagilarga e'tiborni qaratish joizdir. Chet el psixologlari orasida A.Maslou ehtiyojlar ierarxiyasi nazariyasi bilan mashhurdir.

Ushbu maqolada psixologik moslashuvchanlikning mohiyati, uning shakllanishida motivatsiya va qadriyatlar tizimining o‘rni tahlil qilingan. Motivatsion omillar shaxsning yangi sharoitlarga moslashish jarayonida qanday mexanizmlar orqali ta’sir ko‘rsatishi, shuningdek, qadriyatlarning barqarorlik va yo‘nalish beruvchi funksiyasi yoritilgan. Zamonaviy psixologik yondashuvlar va empirik tadqiqotlar asosida motivatsiya va qadriyatlarning integratsiyalashgan ta’siri shaxsning ruhiy salomatligi va ijtimoiy moslashuviga ijobiy hissa qo‘shishi isbotlangan.

Mazkur maqola mativatsiya va motivlarni o‘rganish metodlariga bag‘ishlangan bo‘lib, inson faoliyatining harakatlantiruvchi kuchlari, motivlarning shakllanish jarayoni hamda ularga ta’sir etuvchi omillar tahlil qilinadi. Motivatsiya shaxsning ichki va tashqi rag‘batlantiruvchi omillar ta’sirida qanday rivojlanishi, uning individual xususiyatlari va tashqi muhit sharoitlari bilan qanday bog‘liqligi haqida fikr yuritiladi. Maqolada motivatsiya tushunchasi psixologik, sotsiologik va menejment nuqtai nazaridan keng yoritilib, motivlarning turlari, ularni aniqlash va tahlil qilish usullari keltirilgan. Xususan, motivatsiyani o‘rganishda eksperimental, kuzatish, test sinovlari, intervyu va so‘rovnomalardan foydalanish usullari afzallik va kamchiliklari, ilmiy tadqiqotlarda qo‘llash imkoniyatlari muhokama qilinadi.

Inson faoliyatini harakatga keltiruvchi ichki omillar psixologiyada motivatsiya tushunchasi bilan izohlanadi. Motivatsiya — bu shaxsning faoliyatga bo‘lgan ichki ehtiyoji, maqsad sari harakat qilishiga undovchi psixik jarayonlar majmuasidir. Ushbu maqolada motivatsiyaning ilmiy ta’rifi, inson hayoti davomida (ontogenez) shakllanish bosqichlari hamda mashhur psixolog olimlar - Z.Freyd, A.Maslow, R.Ryan va E.Deci nazariyalari tahlil qilinadi. Maqola mavzuni chuqurroq tushunishga yordam beruvchi ilmiy manbalar, shuningdek, real hayotiy misollar bilan boyitiladi.

Ushbu maqolada pedagog kadrlarning ish unumdorligini oshirishda motivatsion yondashuvning nazariy asoslari keng yoritiladi. Ta’lim tizimida inson kapitaliga sarmoya kiritish, o‘qituvchi shaxsini rivojlantirish va kasbiy faoliyatni rag‘batlantirish masalalari davlat siyosatining ustuvor yo‘nalishiga aylangani bois, mehnat samaradorligini oshirishning psixologik-pedagogik mexanizmlarini chuqur o‘rganish zarurati paydo bo‘lmoqda. Maqolada motivatsiya tushunchasining mazmuni, uning pedagogik faoliyat bilan bog‘liq xususiyatlari, O‘zbekiston ta’lim tizimi sharoitida ichki va tashqi motivlarning o‘zaro ta’siri tahlil qilinadi. A. Maslou, F. Gersberg, V. Vrum, J. Adams kabi motivatsiya nazariyalari g‘oyalari pedagogik boshqaruv kontekstida qayta talqin qilinib, rahbarlar uchun ta’lim muassasasida samarali motivatsion muhit yaratish bo‘yicha nazariy asoslangan xulosalar beriladi. Muallif motivatsion yondashuv faqat moddiy rag‘batlantirish bilan cheklanmasdan, o‘qituvchining kasbiy o‘sishga, ijodkorlikka va ijtimoiy e’tirofga bo‘lgan ehtiyojlarini qondirishga xizmat qilganda ish unumdorligi barqaror ravishda oshishini ta’kidlaydi

Ushbu tezisda chet tillarini o‘rganish jarayonida motivatsiya va emotsional barqarorlikning o‘zaro bog‘liqligi yoritilgan. Motivatsiyaning turlari, emotsional barqarorlikning ta’lim jarayoniga ta’siri, til o‘rganuvchilarda uchraydigan psixologik muammolar va ularni bartaraf etish strategiyalari tahlil qilingan. Shuningdek, motivatsiyani oshirish hamda emotsional barqarorlikni mustahkamlashga doir amaliy tavsiyalar berilgan.

Ushbu maqola shaxsiy motivatsiya va o‘zini rivojlantirishning asosiy tamoyillari, metodlari va amaliyotlarini tahlil etadi. Shaxsiy motivatsiya insonning o‘z maqsadlariga erishish uchun ichki kuch va ishonchni topish jarayonini ifodalaydi. Maqolada o‘zgarishlarga erishish, maqsadni aniq belgilash, samarali vaqt boshqaruvi va o‘z-o‘zini tahlil qilish kabi muhim yo‘nalishlar ko‘rib chiqiladi. O‘zini rivojlantirishda psixologik yondashuvlar, motivatsion texnikalar, kichik qadamlar orqali katta natijalarga erishish imkoniyatlari haqida batafsil ma'lumot berilgan. Maqola o‘z-o‘zini anglash, yangi imkoniyatlar yaratish va hayotdagi muvaffaqiyatga erishish uchun zarur bo‘lgan qadamlarni tushunishga yordam beradi.

Ushbu maqolada o‘qituvchining psixologik holati, kasbiy strеss va motivatsiya omillari tahlil qilinadi. Shuningdеk, samarali pеdagogik faoliyat yuritish uchun zarur bo‘lgan psixologik jihatlar haqida so‘z boradi. O‘qituvchining ruhiy barqarorligi va kasbiy faolligi ta’lim jarayonining sifatiga qanday ta’sir еtishi muhokama qilinadi. Kasbiy strеssni kamaytirish, motivatsiyani oshirish va еmotsional intеllеktni rivojlantirish bo‘yicha ilmiy tavsiyalar bеriladi. Mazkur maqola ta’lim sohasi mutaxassislari, psixologlar va pеdagoglar uchun foydali bo‘lishi mumkin.

Ushbu maqolada hayotiy motivatsiya va insonning ichki kuch manbalari psixologik nazariyalar asosida tahlil qilinadi. Motivatsiyaning shaxsiy qadriyatlar, maqsadlar va ichki turtki bilan bog‘liqligi ilmiy manbalar asosida asoslab berilgan. Shuningdek, ichki kuch tushunchasiga zamonaviy psixologiyadagi yondashuvlar (Maslou, Frankl, Seligman, Duckworth va boshqalar) orqali yondashilib, uning tarkibiy qismlari – ruhiy barqarorlik, o‘ziga ishonch, ijobiy ichki suhbat va muvofiq ijtimoiy muhit – aniqlangan. Maqolada ichki kuchni rivojlantirishning amaliy usullari ham bayon qilinib, ushbu tushunchalarning shaxsiy va ijtimoiy taraqqiyotdagi ahamiyati yoritilgan. Tadqiqotda nazariy-analitik metodlar asosida asosiy nazariyalar tahlil qilinib, muallif tomonidan umumlashtirilgan ilmiy xulosalar taqdim etilgan.     

Ushbu tezisda pedagogik motivatsiya nazariyalari mazmuni, ularning o‘qituvchi faoliyatini faollashtirishdagi o‘rni hamda zamonaviy ta’lim tizimi sharoitida qo‘llanilish mexanizmlari tahlil qilinadi. Maslou ehtiyojlar iyerarxiyasi, Gersbergning ikki omilli modeli, Vrumning kutishlar nazariyasi, Adamsning adolat nazariyasi va Deci-Ryanlarning o‘zini o‘zi aniqlash konsepsiyasi ta’lim muassasalari boshqaruvi kontekstida qayta talqin etilib, ularning o‘qituvchi motivatsiyasini shakllantirishda qaysi jihatlari samarali, qaysi jihatlari esa qo‘shimcha pedagogik shart-sharoitlarni talab etishi asoslab beriladi. Tadqiqotda ayniqsa motivatsiyani faqat moddiy rag‘bat bilan cheklab bo‘lmasligi, zamonaviy maktab va oliy ta’limda kasbiy avtonomiya, ijodiy tashabbusni qo‘llab-quvvatlash, kouching va mentorlik amaliyotlarini joriy etish orqali o‘qituvchi ichki motivini barqaror holga keltirish mumkinligi ko‘rsatiladi.

Maqolada talabalarning ta’lim jarayonidagi organish faoliyatini samaradorligini oshirishda professor-o‘qituvchilar qanday motivlardan foydalaniladilar, ularni ta’lim sifatini oshirishdagi hamda talaba faolligini yuksaltirishdagi o‘rni haqida fikr- mulohazalar yuritilgan.

Ushbu maqolada motiv va motivatsiya muammosining xorij olimlari tomonidan o‘rganilishi, motivatsiyaning shaxs rivojlanishida va faoliyatida muhim o‘rin egallashi xususidagi dalillangan fikrlar keltirib o‘tilgan.